Theo những người dân ở làng Thạch, nghề làm chè lam đã gắn bó với người dân nơi đây hằng trăm năm. Trên những đôi quang gánh, chè lam làng Thạch từng theo các bà, các mẹ đi khắp các chợ lớn nhỏ gần xa. Trải qua bao thăng trầm, đến nay, ở làng Thạch vẫn còn nhiều gia đình gắn bó với nghề cha ông để lại. Vào những dịp lễ tết, hầu như bếp nhà nào ở làng cũng đỏ lửa làm chè lam.
Ở làng Thạch, chè lam không có công thức cố định, chủ yếu theo kinh nghiệm của mỗi gia đình. Chủ cơ sở sản xuất chè lam Công Phương Nguyễn Thành Nam chia sẻ, nếp làm chè là giống nếp cái hoa vàng thơm ngon. Khi đã có nguyên liệu tốt, để có được một mẻ chè lam ngon cần có bí quyết và sự chuyên tâm của người thợ.
Bắt đầu là công đoạn rang thóc, người rang phải đảo tay liên tục, nhịp nhàng để nhiệt được phân bổ đều trên từng hạt. Giai đoạn này được xem là quyết định tới hương vị, lửa bén quá sẽ làm thóc cháy khét, đánh mất mùi thơm của gạo nếp; ngược lại, lửa non không dậy được mùi thơm của gạo, không đủ sức bung nở hạt thành bỏng, khiến công đoạn chà vỏ sau đó khó có thể làm sạch trấu.
Tiếp đến, những hạt bỏng đạt chuẩn sẽ được nghiền thành bột mịn màng. Bà con tiếp tục làm một hỗn hợp gồm mạch nha, đường kính và mỡ được nấu thành mật, hòa quyện vào lạc rang và gừng giã nhỏ cay nồng.
Theo anh Nam, thời điểm quan trọng nhất là khi phối trộn tất cả nguyên liệu. Quan sát bằng mắt thường thấy khối bột đạt đến độ dẻo và dai hoàn hảo sau đó sẽ đổ ra khuôn, cán phẳng đợi nguội và cắt thành những thanh bánh. Cuối cùng, từng chiếc bánh nhỏ sẽ được lăn qua một lớp bột nếp mịn hay vừng, giúp chống dính và làm cho bánh không bị khô.
Mặc dù là nghề truyền thống có tiếng ở địa phương nhưng trước đây chè lam Thạch Xá chủ yếu vẫn mang tính tự phát, mỗi nhà mỗi kiểu. Trước những bất lợi từ việc không thống nhất thương hiệu, sản phẩm dễ gây nhầm lẫn về nguồn gốc, năm 2014, Ủy ban nhân dân xã Thạch Xá (nay là xã Tây Phương) đã thành lập Hội làng nghề bánh chè lam Thạch Xá với 60 thành viên.
Tiếp đến, năm 2015, bánh chè lam Thạch Xá được cấp bằng bảo hộ của Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ). Từ giai đoạn này, chè lam Thạch Xá bước vào giai đoạn phát triển chuyên nghiệp, có định hướng rõ ràng hơn. Nhờ vậy, đến nay làng nghề có nhiều sản phẩm chè lam được công nhận đạt chuẩn OCOP.
Văn phòng Điều phối Chương trình xây dựng nông thôn mới Hà Nội cho biết, các sản phẩm được công nhận đạt chuẩn OCOP được tạo điều kiện tuyên truyền, quảng bá, bày bán tại nhiều hội chợ, lễ hội văn hóa-ẩm thực do thành phố tổ chức như: các tuần hàng tư vấn, giới thiệu và xúc tiến tiêu thụ sản phẩm OCOP, làng nghề, nông sản thực phẩm an toàn; Lễ hội văn hóa ẩm thực Hà Nội; Festival thu Hà Nội…
Đây chính là cơ hội để các chủ thể OCOP chè lam Thạch Xá giao lưu, kết nối giao thương, mở rộng thị trường, quảng bá thương hiệu tới đông đảo người tiêu dùng.
Từ cuối năm 2024 đến nay, thông qua kênh bán hàng của các Tiktoker, sàn thương mại điện tử, sản lượng chè lam của làng Thạch được tiêu thụ mạnh hơn. Ngoài vị truyền thống, chè lam Thạch Xá còn có thêm vị gấc, vị cốm, đáp ứng thị hiếu đa dạng của người tiêu dùng.
Để nâng cao giá trị, mở rộng thị trường tiêu thụ cho sản phẩm chè lam, ông Nguyễn Thành Nam cho biết, chúng tôi mong muốn thời gian tới cơ quan chức năng tiếp tục hỗ trợ người dân tăng cường quảng bá, xúc tiến thương mại, tạo điều kiện nguồn vốn vay cũng tiếp cận với khoa học kỹ thuật mới trong sản xuất, chế biến.
Hiện Hà Nội dẫn đầu cả nước về số lượng sản phẩm OCOP. Từ năm 2019 đến nay, thành phố đã đánh giá, phân hạng 3.317 sản phẩm OCOP, chiếm 21,3% tổng số cả nước. Trong số này có 6 sản phẩm đạt chuẩn năm sao, 22 sản phẩm tiềm năng năm sao, 1.571 sản phẩm bốn sao và 1.718 sản phẩm ba sao.
Thành phố Hà Nội có nhiều tiềm năng để phát triển các sản phẩm OCOP, với hơn 1.350 làng nghề chiếm 40% làng nghề cả nước. Với quy mô sản xuất nông nghiệp lớn, diện tích đất dành cho hoạt động sản xuất nông nghiệp của Hà Nội đạt hơn 197.000ha thuộc tốp đầu địa phương trong cả nước.
Thủ đô cũng là địa phương có số lượng hợp tác xã nhiều nhất cả nước với 1.336 hợp tác xã nông nghiệp đang hoạt động; có 1.574 trang trại; với hơn 164 mô hình ứng dụng công nghệ cao, trên 14 nghìn sản phẩm nông lâm thủy sản đã được cấp mã truy xuất nguồn gốc (mã QR).
