Những dấu ấn của công tác lãnh sự và bảo hộ công dân

Trong dòng chảy 80 năm của ngành ngoại giao, công tác lãnh sự, bảo hộ công dân luôn là một trong những nhiệm vụ rất quan trọng được Đảng, Nhà nước quan tâm, chỉ đạo sát sao.

Nhân dịp kỷ niệm 80 năm thành lập ngành ngoại giao, Thứ trưởng Lê Thị Thu Hằng đã chia sẻ về những dấu ấn, đóng góp của công tác lãnh sự, bảo hộ công dân đối với ngành ngoại giao và các định hướng chiến lược, đột phát để nâng tầm công tác lãnh sự, bảo hộ công dân trong giai đoạn phát triển mới.

Phóng viên: Năm 2025 có ý nghĩa hết sức quan trọng, không chỉ là năm có nhiều quyết sách lịch sử của đất nước mà còn là dấu mốc 80 năm đầy tự hào của ngành ngoại giao. Nhân dịp đặc biệt này, nhìn lại chặng đường đã qua, xin Thứ trưởng chia sẻ những dấu ấn và đóng góp của công tác lãnh sự, bảo hộ công dân trong thành tựu chung của Ngành?

Thứ trưởng Lê Thị Thu Hằng: Chủ tịch Hồ Chí Minh, vị Bộ trưởng Ngoại giao đầu tiên của Việt Nam đã từng dạy: Đảng ta “không có lợi ích nào khác ngoài lợi ích của nhân dân và Tổ quốc”. Đó cũng là kim chỉ nam đối với ngành ngoại giao Việt Nam suốt 80 năm qua - luôn tận tuỵ phục vụ Tổ quốc, phục vụ nhân dân.

Điều này thể hiện rất rõ khi ngay từ những ngày đầu hình thành và trong suốt quá trình phát triển, công tác lãnh sự, bảo hộ quyền và lợi ích công dân là một trong những nhiệm vụ trọng yếu của ngành ngoại giao. Với sứ mệnh ban đầu là tuyên truyền tinh thần yêu nước, vận động kiều bào hướng về quê hương, tham gia kháng chiến bảo vệ Tổ quốc, các cơ quan lãnh sự đầu tiên đã được mở ở Ấn Độ, Myanmar, Indonesia, đặt nền móng cho việc thiết lập các cơ quan đại diện ngoại giao sau này và cũng là những bước đi đầu tiên trong công tác lãnh sự và bảo hộ công dân.

Trên chặng đường 80 năm xây dựng và trưởng thành, công tác lãnh sự, bảo hộ công dân đạt được nhiều thành quả quan trọng, đóng góp vào thành tựu chung của đối ngoại, được Đảng, Nhà nước và nhân dân ghi nhận. Xin nêu một số dấu ấn nổi bật sau.

Thứ nhất, công tác bảo hộ công dân luôn được triển khai quyết liệt, khẩn trương với tinh thần chủ động, trách nhiệm cao nhất, đặt an toàn tính mạng của công dân lên trên hết, trước hết. Thế giới luôn biến động phức tạp từ xung đột vũ trang, khủng bố, tội phạm… đến thiên tai, thời tiết cực đoan trong khi Việt Nam ngày càng mở cửa và hội nhập. Điều này đặt ra cho công tác lãnh sự và bảo hộ công dân ngày càng nhiều thách thức và yêu cầu mới.

Không chỉ đơn thuần là việc giải quyết thủ tục, cấp phát giấy tờ hay các biện pháp bảo hộ công dân thông thường, Bộ Ngoại giao phối hợp các bộ, ngành liên quan đã tiến hành các chiến dịch sơ tán công dân ở quy mô lớn tại các khu vực có xung đột vũ trang, bất ổn chính trị, thiên tai, dịch bệnh như chiến dịch sơ tán công dân khỏi Iraq năm 1991, Lybia năm 2011, 2014, Ukraine năm 2022, Myanmar năm 2023 và gần đây nhất xung đột Israel-Iran, bảo đảm an toàn, chưa để xảy ra thương vong nào cho công dân ta.

Cán bộ lãnh sự đã không quản hiểm nguy khi cần giải cứu con tin bị cướp biển bắt giữ hay sẵn sàng đến những khu vực vừa trải qua động đất sóng thần, khi những đợt rung động địa chấn vẫn chưa ngừng. Bảo hộ công dân an toàn góp phần củng cố hình ảnh, uy tín của Bộ Ngoại giao và lòng tin của nhân dân đối với chủ trương, quyết sách đúng đắn, thấu tình đạt lý của Đảng và Nhà nước.

Thứ hai, với nguyên tắc lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm, công tác lãnh sự ở trong và ngoài nước ngày càng được kiện toàn theo hướng công khai, minh bạch, đóng góp vào việc xây dựng nền hành chính phục vụ, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả. Đơn giản hóa thủ tục hành chính gắn với chuyển đổi số được đẩy mạnh triển khai nhằm tiết kiệm thời gian và chi phí tuân thủ cho người dân và doanh nghiệp, lấy sự hài lòng của người dân làm thước đo kết quả.

Các giải pháp chính sách mang tính đột phá về xuất nhập cảnh, miễn thị thực, quốc tịch, di cư… được tham mưu, đề xuất kịp thời. Nổi bật là việc xây dựng, sửa đổi các văn bản quy phạm pháp luật trong công tác lãnh sự, tổ chức giải quyết công tác lãnh sự; từng bước thí điểm dịch vụ trực tuyến toàn trình đối với thủ tục lãnh sự đủ điều kiện; triển khai ứng dụng đặt lịch hẹn trực tuyến thông qua xác thực VneID, thanh toán trực tuyến; phân cấp, phân quyền cho địa phương giải quyết một số thủ tục lãnh sự….

Thứ ba, hợp tác quốc tế về lãnh sự, di cư ngày càng được mở rộng và đi vào chiều sâu thông qua việc thiết lập và duy trì cơ chế tư vấn lãnh sự với các đối tác quan trọng. Ở góc độ song phương, các vấn đề lãnh sự phức tạp trong hợp tác với các nước đã được giải quyết ổn thỏa, góp phần củng cố quan hệ đối ngoại của Việt Nam với các nước, đáp ứng được nhu cầu, nguyện vọng và lợi ích của người dân.

Trên bình diện đa phương, Việt Nam đã tích cực tham gia, chủ động đóng góp sáng kiến tại các cơ chế, tiến trình, diễn đàn quốc tế, khu vực về di cư, nổi bật là việc tham gia xây dựng, đàm phán và thông qua Thỏa thuận toàn cầu về Di cư hợp pháp, an toàn và trật tự của Liên hợp quốc (Thỏa thuận GCM), phù hợp với quan tâm và lợi ích của Việt Nam về vấn đề di cư và phát triển.

Qua đó đã góp phần tạo ra một vị thế mới, tâm thế mới của Việt Nam khi bước vào một “sân chơi” bình đẳng trên tinh thần “là bạn, là đối tác tin cậy và là thành viên có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế”, “cùng tham gia, cùng giải quyết các thách thức chung toàn cầu” để bảo vệ tối đa các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân Việt Nam ở nước ngoài.

Bảo hộ công dân an toàn góp phần củng cố hình ảnh, uy tín của Bộ Ngoại giao và lòng tin của nhân dân đối với chủ trương, quyết sách đúng đắn, thấu tình đạt lý của Đảng và Nhà nước.

Thứ trưởng Ngoại giao Lê Thị Thu Hằng

Phóng viên: Dự báo tình hình thế giới và khu vực tiếp tục diễn biến nhanh và phức tạp. Trong khi đó, hoạt động di cư của công dân Việt Nam ngày càng gia tăng. Trước bối cảnh đó, ngành ngoại giao đặt ra những phương hướng đột phá nào để thực sự nâng tầm công tác lãnh sự, bảo hộ công dân, góp phần thực hiện khát vọng phát triển đất nước trong giai đoạn mới?

Thứ trưởng Lê Thị Thu Hằng: Đất nước ta đang bước vào giai đoạn phát triển mới, cùng với sự bứt phá về phát triển mọi mặt, đời sống người dân sẽ thay đổi nhanh chóng. Tình hình mới đặt ra những yêu cầu mới, trong bối cảnh đó nâng tầm công tác lãnh sự, bảo hộ công dân trong giai đoạn mới là tất yếu.

Song điều đó đòi hỏi những chuyển đổi sâu sắc về nhận thức, tư duy và hành động. Bám sát các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước đối với công tác người Việt Nam ở nước ngoài cũng như các định hướng chiến lược được đề ra trong các nghị quyết của Bộ Chính trị, những yêu cầu, nhiệm vụ tại Nghị quyết Đại hội Đảng bộ Bộ Ngoại giao nhiệm kỳ 2025-2030, chúng tôi xác định cần thực hiện đồng bộ bốn nhóm nhiệm vụ sau:

Một là, đổi mới tư duy và đi trước một bước trong xây dựng thể chế, hoàn thiện chính sách pháp luật, tạo nền tảng cho việc đổi mới toàn diện công tác lãnh sự, bảo hộ công dân, góp phần kiến tạo, duy trì môi trường thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp giao lưu, đầu tư, hội nhập.

Nhiệm vụ đặt ra là phải chủ động nghiên cứu, đề xuất xây dựng, hoàn thiện chính sách, pháp luật liên quan đến công tác lãnh sự như xuất nhập cảnh, di cư, quốc tịch, hộ tịch; chuẩn hóa quy trình giải quyết công tác lãnh sự, bảo hộ công dân, tăng cường cơ chế phối hợp liên ngành về bảo hộ công dân trong tình huống khủng hoảng, khẩn cấp; nâng cao hiệu quả quản lý cơ quan lãnh sự nước ngoài tại Việt Nam theo địa giới hành chính mới; mở rộng mạng lưới, nâng cao hiệu quả hoạt động của Lãnh sự danh dự Việt Nam ở nước ngoài.

Hai là, quyết liệt chuyển đổi số, đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ, cải tiến mạnh mẽ phương thức làm việc nhằm hiện đại hóa công tác lãnh sự, bảo hộ công dân.

Theo đó, cần tập trung nguồn lực để hoàn thiện Cơ sở dữ liệu về di cư; số hóa hồ sơ giải quyết thủ tục hành chính; xây dựng, hoàn thiện và vận hành ổn định các phần mềm liên quan đến công tác lãnh sự với mục tiêu cuối cùng là hướng tới xây dựng hệ sinh thái lãnh sự số, thông minh, dựa trên công nghệ trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn để phân tích, dự báo, phục vụ xây dựng chính sách, pháp luật và triển khai công tác bảo hộ công dân.

Ba là, xác lập vai trò nòng cốt, chủ động hơn nữa trong hợp tác quốc tế về lãnh sự, di cư thông qua việc mở rộng, đổi mới cơ chế và nội dung hợp tác lãnh sự với các nước; tích cực trao đổi kinh nghiệm quốc tế trong xử lý các vấn đề lãnh sự; tham gia các thoả thuận, điều ước quốc tế phù hợp với điều kiện của Việt Nam.

Bộ Ngoại giao sẽ tiếp tục chủ động đề xuất sáng kiến và đóng góp thực chất tại các cơ chế, tiến trình quốc tế và khu vực về di cư, khẳng định vai trò tích cực và trách nhiệm của Việt Nam trong nỗ lực chung về quản trị di cư toàn cầu, góp phần định hình luật chơi chung trong khu vực và trên thế giới.

Bốn là, đổi mới toàn diện công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ làm công tác lãnh sự, bảo hộ công dân ở trong và ngoài nước, ở Trung ương và địa phương; cần kiện toàn chương trình nâng cao năng lực; đổi mới phương thức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn gắn với vị trí việc làm; rèn luyện bản lĩnh chính trị, khơi dậy khát vọng cống hiến và tinh thần phục vụ; công tác đào tạo, bồi dưỡng đi kèm với công tác kiểm tra giám sát việc thực thi chính sách và thi hành công vụ, tránh để xảy ra tham nhũng, tiêu cực, lãng phí.

Cán bộ phải vừa hồng vừa chuyên, nhiệm vụ “then chốt của then chốt” là xây dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý, chuyên gia đủ phẩm chất, trình độ và uy tín, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ của tình hình mới.

Tôi tin tưởng rằng, với tinh thần “đoàn kết, đổi mới, đột phá, trách nhiệm, kỷ cương”, đội ngũ cán bộ làm công tác lãnh sự, bảo hộ công dân ở trong và ngoài nước sẽ nỗ lực khắc phục khó khăn, quyết tâm hoàn thành thắng lợi những nhiệm vụ mà Đảng, Nhà nước và Nhân dân giao phó, một lòng phụng sự Tổ quốc và Nhân dân.

Phóng viên: Trân trọng cảm ơn Thứ trưởng!