Nhiệt điện Quảng Trạch I: "Điểm tựa" an ninh năng lượng và lời giải cho bài toán chuyển đổi xanh

"Cột sống" của hệ thống điện

Câu chuyện về Quảng Trạch I cần được đặt trong bối cảnh rộng lớn hơn của bức tranh kinh tế-xã hội năm 2025. Sau sự kiện sáp nhập địa giới hành chính ngày 1/7/2025, tỉnh Quảng Trị (mới) đã vươn mình trở thành một cực tăng trưởng công nghiệp trọng điểm của khu vực Bắc Trung Bộ. Sự mở rộng của các khu kinh tế, cảng biển và chuỗi đô thị ven biển và sự hồi phục mạnh mẽ của du lịch đã kéo theo nhu cầu tiêu thụ điện năng tăng vọt, ước tính khoảng 12-15%/năm.

Thực tiễn đáng buồn của mùa khô năm 2023 – khi miền bắc thiếu điện cục bộ, buộc phải huy động dầu chạy máy phát điện với giá thành đắt gấp 4-5 lần than – đã để lại bài học đắt giá về an ninh năng lượng: Một hệ thống điện khỏe mạnh không thể chỉ dựa vào "ý trời" (nắng và gió).

Tại sao chúng ta vẫn cần nhiệt điện than khi năng lượng tái tạo đang bùng nổ? Câu trả lời nằm ở khái niệm kỹ thuật: "Quán tính hệ thống" (System Inertia).

Điện gió và mặt trời, dù sạch, nhưng lại thiếu tính ổn định và không có quán tính quay để giữ vững tần số 50Hz khi lưới điện gặp sự cố. Lúc này, Quảng Trạch I với các tổ máy tuabin khổng lồ nặng hàng trăm tấn, quay ổn định 3.000 vòng/phút, chính là "bộ đệm" vật lý, là "cột sống" giữ cho hệ thống điện miền trung không bị rã lưới trước những biến động thất thường của thời tiết.

Với tổng công suất 1.403MW, khi đi vào vận hành hoàn chỉnh, nhà máy sẽ cung cấp khoảng 8,4-9 tỷ kWh mỗi năm. Con số này tương đương với tổng lượng điện tiêu thụ của hàng triệu hộ gia đình, đóng vai trò nguồn điện chạy nền (baseload) quan trọng, giảm tải áp lực truyền tải trên đường dây 500kV bắc-nam.

Đặc biệt, dự án này còn mang ý nghĩa lớn đối trong việc tạo động lực phát triển cho tỉnh Quảng Trị sau hợp nhất. Dự kiến, nhà máy sẽ đóng góp vào ngân sách địa phương khoảng 1.200 tỷ đồng/năm. Đây là nguồn lực tài chính khổng lồ để chính quyền tỉnh đầu tư hoàn thiện hạ tầng, an sinh xã hội, tạo đà cho sự phát triển đồng đều giữa các vùng miền trong đơn vị hành chính mới.

Công nghệ "Siêu tới hạn" và cam kết môi trường

Một trong những tranh luận lớn nhất xoay quanh dự án này là vấn đề môi trường. Liệu vận hành một nhà máy than mới có đi ngược lại cam kết Net Zero của Thủ tướng Chính phủ tại COP26?

Để trả lời, cần nhìn sâu vào "trái tim" công nghệ của nhà máy. Quảng Trạch I là dự án tiên phong áp dụng công nghệ Siêu tới hạn (Ultra-Supercritical - USC) ở mức độ hoàn thiện cao nhất. Lò hơi vận hành ở nhiệt độ 600-610°C và áp suất 269 bar, giúp hiệu suất chuyển đổi nhiệt-điện lên tới 45-47%, giảm thiểu đáng kể lượng than tiêu thụ. Nhờ đốt cháy kiệt than, nhà máy chỉ tiêu tốn khoảng 280g than cho 1kWh điện (thấp hơn nhiều so mức 350g của các nhà máy cũ). Điều này đồng nghĩa với việc giảm hàng triệu tấn than nhập khẩu mỗi năm.

Tuy nhiên, mối quan tâm lớn nhất của dư luận vẫn là vấn đề khí thải. Trả lời về vấn đề này, ông Đỗ Thành Tài – Giám đốc Ban Quản lý Dự án Điện 2 (EVNPMB2) khẳng định: "Các yêu cầu về môi trường hiện nay ngày càng nghiêm ngặt. Với công nghệ trên siêu tới hạn, bản thân dây chuyền đã đòi hỏi tiêu chuẩn rất cao".

Ông Tài cho biết thêm, hệ thống xử lý khí thải của nhà máy được trang bị đầy đủ công nghệ khử lưu huỳnh (SOx), khử Nitơ (NOx) và lọc bụi, bảo đảm thông số phát thải luôn tuân thủ quy chuẩn. "Vừa qua, chúng tôi cũng đã mời lãnh đạo tỉnh và các sở ban ngành đi tham quan thực tế tại các nhà máy như Vĩnh Tân 4, Thái Bình. Qua đó, địa phương đã trực tiếp kiểm chứng và đánh giá cao công nghệ xử lý môi trường, xóa bỏ những quan ngại về tác động của nhà máy nhiệt điện" - ông Tài chia sẻ.

Bản lĩnh người thợ Việt: Từ làm thuê sang làm chủ

Tại Quảng Trạch I, niềm tự hào không chỉ nằm ở máy móc nhập ngoại mà còn ở sự trưởng thành của đội ngũ kỹ sư Việt Nam. Đánh giá về năng lực nội địa, ông Đỗ Thành Tài nhấn mạnh: "Tại dự án Nhiệt điện Quảng Trạch 1, các hạng mục thi công cơ khí quan trọng như kết cấu lò hơi, tua-bin, hệ thống bồn bể... đều do các đơn vị trong nước đảm nhận".

Đặc biệt, ông Tài chỉ ra một bước tiến lịch sử: "Tại dự án này, Tổng công ty Xây dựng Số 1 (CC1) tham gia với tư cách thành viên Liên danh tổng thầu. Đây là một trong những dự án nhiệt điện đầu tiên có đơn vị Việt Nam tham gia trực tiếp trong vai trò tổng thầu EPC".

Để làm chủ công nghệ USC tiên tiến, bài toán nhân lực cũng được giải quyết bài bản. "Quá trình 'vừa học vừa làm' này giúp đội ngũ kỹ sư nắm bắt công nghệ ngay từ khâu lắp dựng,"ông Tài cho biết. Lực lượng nhân sự đã được cử đi đào tạo thực tế tại Vĩnh Tân 4, Nghi Sơn và quay về trực tiếp giám sát lắp đặt, bảo đảm khi nhận bàn giao sẽ đủ năng lực vận hành an toàn.

Tương lai không phải là ngõ cụt

Trước lo ngại điện than sẽ trở thành "gánh nặng" trong kỷ nguyên xanh, lãnh đạo EVNPMB2 đã đưa ra một lộ trình chuyển đổi rõ ràng cho Trung tâm Điện lực Quảng Trạch.

Thứ nhất, về sự phát triển tiếp nối, ông Tài tiết lộ: "Ngoài Nhiệt điện Quảng Trạch 1 (chạy than), EVN đang đầu tư hai dự án điện khí là Quảng Trạch 2 (dự kiến khởi công 2025) và Quảng Trạch 3 (vừa được chấp thuận chủ trương đầu tư, dự kiến khởi công 2026). Công nghệ LNG của hai nhà máy này là công nghệ sạch, thân thiện môi trường".

Thứ hai, đối với chính nhà máy Quảng Trạch 1, việc "khai tử" vào năm 2050 không phải là kịch bản duy nhất. "Riêng đối với Quảng Trạch 1, sau năm 2050, chúng tôi sẽ có lộ trình chuyển đổi nhiên liệu phù hợp (như đốt kèm sinh khối hoặc Amoniac) để tận dụng cơ sở hạ tầng hiện có mà vẫn bảo đảm mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (Net Zero)", ông Đỗ Thành Tài khẳng định.

Kiên định mục tiêu phát triển bền vững

Nghị quyết 55-NQ/TW của Bộ Chính trị đã định hướng rõ: "Phát triển đồng bộ, hợp lý và đa dạng hoá các loại hình năng lượng; ưu tiên khai thác, sử dụng triệt để và hiệu quả các nguồn năng lượng tái tạo, năng lượng mới, năng lượng sạch".

Trường hợp của Nhiệt điện Quảng Trạch I là minh chứng sống động cho tư duy phát triển năng lượng "Đi bằng hai chân": Vừa bảo đảm an ninh năng lượng trước mắt bằng nguồn điện nền tảng công nghệ cao, vừa kiên định chuẩn bị hạ tầng cho quá trình chuyển đổi xanh lâu dài.

Khi dòng điện từ Tổ máy 1 hòa vào lưới điện quốc gia trong tháng 12 này, đó sẽ là tin vui lớn cho tỉnh Quảng Trị trong năm đầu tiên sau sáp nhập. Nhưng lớn hơn cả, đó là sự khẳng định bản lĩnh Việt Nam: Chúng ta không đánh đổi môi trường lấy kinh tế, nhưng cũng không để đất nước thiếu điện vì những mục tiêu xa rời thực tế.