Hướng đến nền kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn

Đông Nam Bộ là khu vực kinh tế phát triển hàng đầu Việt Nam, đóng vai trò quan trọng trong tăng trưởng GDP, xuất khẩu, thu ngân sách nhà nước và tạo việc làm. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng đã tạo ra áp lực lớn đối với môi trường. Theo Viện Nghiên cứu Phát triển Kinh tế tuần hoàn, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, Đông Nam Bộ là một trong những khu vực có lượng phát thải khí nhà kính cao nhất cả nước, chủ yếu từ khu công nghiệp, khu chế xuất và giao thông đô thị. Hơn 50% số khu công nghiệp trong vùng dù có hệ thống xử lý nước thải nhưng hoạt động chưa hiệu quả, dẫn đến ô nhiễm nước mặt ngày càng gia tăng. Chất lượng không khí ngày càng suy giảm do khí thải từ giao thông và công nghiệp. Đồng thời, lượng chất thải rắn sinh hoạt tăng nhanh trong bối cảnh đô thị hóa nhưng năng lực thu gom, xử lý vẫn chưa đáp ứng kịp nhu cầu, khiến ô nhiễm môi trường ngày càng trầm trọng.

Các chuyên gia cho rằng, vùng Đông Nam Bộ có thế mạnh tập trung các khu công nghiệp lớn, hệ thống logistics và hạ tầng cảng biển phát triển, cơ sở thu gom và xử lý rác thải tập trung và nhiều mô hình nông nghiệp công nghệ cao hiện đại.

Một số mô hình kinh tế tuần hoàn trong thu gom và xử lý rác thải đã được áp dụng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. Cụ thể, mô hình tái sử dụng và tái chế chất thải sản xuất điện từ khí sinh học và kết nối với lưới điện tại bãi rác Gò Cát (phường Bình Hưng Hòa); công nghệ xử lý rác thải hữu cơ để sản xuất năng lượng với mục tiêu không phát thải khí CO2 tại Chợ nông sản Thủ Đức; công nghệ đốt trong xử lý chất thải nguy hại tại Công ty TNHH MTV Môi trường đô thị Thành phố Hồ Chí Minh. Trong ngành công nghiệp có các mô hình sản xuất sạch hơn trong sản xuất và sử dụng nguyên liệu thân thiện môi trường.

Tuy nhiên, cần thẳng thắn nhìn nhận, thực trạng phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn vùng Đông Nam Bộ còn nhiều hạn chế, nhiều ngành công nghiệp và nông nghiệp chủ yếu phát triển theo chiều rộng, chưa đi vào chiều sâu; tỷ trọng doanh nghiệp đầu tư, ứng dụng công nghệ cao và khoa học kỹ thuật vẫn chưa đạt như kỳ vọng. Tiến sĩ Dư Phước Tân, Viện Nghiên cứu phát triển Thành phố Hồ Chí Minh cho rằng: Để nâng cao sức cạnh tranh cho vùng, trước tiên cần quán triệt nguyên tắc tiếp cận theo “chuỗi giá trị”, bao gồm chuỗi giá trị trong doanh nghiệp và gắn với chuỗi giá trị toàn cầu, xây dựng hệ sinh thái tổng thể về phát triển kinh tế xanh với lộ trình phù hợp. Qua đó, hướng đến phát triển bền vững, giảm sử dụng nguyên liệu hóa thạch, tăng cường sử dụng năng lượng tái tạo. Chính phủ cần nhanh chóng xây dựng và ban hành một hành lang pháp lý đầy đủ, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế xanh và phát thải thấp là công việc cấp thiết hiện nay.

Đông Nam Bộ đang đứng trước những thách thức liên quan đến suy thoái môi trường (suy giảm chất lượng đất, nước mặt), tác động biến đổi khí hậu và yêu cầu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050. Do đó, đòi hỏi các địa phương trong vùng phải có những giải pháp thúc đẩy phát triển các mô hình kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh ở các cấp độ khác nhau để có thể vượt qua thách thức. Ông Phạm Bình An, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển Thành phố Hồ Chí Minh cho biết: Sau hợp nhất, thành phố định hướng chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế số. Phát triển kinh tế-xã hội phải gắn liền với bảo vệ môi trường, hướng tới thực hiện cam kết của Việt Nam về đạt mức phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050. Theo đó, thành phố chuyển dịch mạnh mẽ cơ cấu công nghiệp sang các ngành công nghiệp xanh, công nghiệp công nghệ cao, có giá trị gia tăng cao.

Trong xây dựng, chuyển đổi các khu công nghiệp hiện hữu thành khu công nghiệp sinh thái, giảm thâm dụng tài nguyên, năng lượng. Ưu tiên thu hút đầu tư vào các lĩnh vực công nghệ cao, năng lượng tái tạo và các ngành công nghiệp xanh khác. Trong lĩnh vực nông nghiệp, đẩy mạnh phát triển nông nghiệp sạch, hữu cơ, sinh thái, ứng dụng công nghệ cao để nâng cao chất lượng và giá trị, thích ứng với biến đổi khí hậu; xây dựng các vùng nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, đáp ứng tiêu chuẩn an toàn và phát triển nông nghiệp gắn với du lịch sinh thái; tăng cường xây dựng các hệ sinh thái tự nhiên, bảo tồn đa dạng sinh học, xây dựng và triển khai các giải pháp đồng bộ chống ngập, sạt lở, xâm nhập mặn; nâng cao nhận thức, thúc đẩy tiêu dùng xanh, bền vững. Đồng thời, đẩy mạnh phát triển các nguồn năng lượng sạch, năng lượng tái tạo hướng đến giảm phát thải. Trong đó, ưu tiên phát triển điện gió (ngoài khơi) và điện mặt trời (điện mặt trời mái nhà tại các khu công nghiệp, khu đô thị). Chuyển đổi sang sử dụng các dạng năng lượng mới như hydrogen; xây dựng mô hình đô thị xanh, thông minh, có khả năng chống chịu và thích ứng với biến đổi khí hậu.