Nhóm học sinh chia nhau tưới rau, nhóm khác cho cá ăn, vài em tất bật chuẩn bị bữa tối. Ít ai nghĩ rằng, nơi đây từng một thời các thầy cô phải "đốt đuốc tìm trò" giữa núi rừng để vận động học sinh ra lớp.
Trường phổ thông dân tộc bán trú trung học cơ sở Nậm Cha thuộc xã Nậm Cha cũ (nay là xã Nậm Tăm) nằm ở khu vực vùng III - vùng đặc biệt khó khăn của tỉnh. Địa bàn nhà trường đóng chân có bảy dân tộc sinh sống gồm: Dao, H’Mông, Thái, Lự, Giáy, Mường và Kinh; trong đó chủ yếu là đồng bào H’Mông và Dao cư trú rải rác quanh vùng lòng hồ sông Đà.
Địa bàn rộng, giao thông cách trở, nhiều bản cách trường hàng chục ki-lô-mét. Trước đây do kinh tế còn nhiều khó khăn, điều kiện đi lại hạn chế, cho nên việc học tập của trẻ em nơi đây có giai đoạn bị sao nhãng, phụ thuộc vào mùa nương rẫy.
Thầy Nguyễn Thanh Luận, Phó Hiệu trưởng phụ trách công tác bán trú vẫn nhớ như in những ngày đầu gắn bó với vùng cao: “Khi ấy, lớp học là gầm nhà sàn của đồng bào Thái; thầy trò phải chèo thuyền vượt suối đến trường; mùa mưa lũ, đường đến trường càng thêm gian nan. Những dịp giáp hạt, mỗi khi mùa vụ đến, học sinh nghỉ học theo gia đình lên nương; có những ngày cả lớp gần như chẳng có bóng học trò. Các thầy cô phải tỏa về bản cùng đồng bào gặt lúa, bẻ ngô; giúp bà con thu mùa xong mới thuyết phục được gia đình cho con em quay lại lớp”.
Bước ngoặt đối với giáo dục Nậm Cha là khi mô hình trường học bán trú được triển khai. Học sinh được hưởng chế độ bán trú, sau mỗi buổi học, thay vì phải vượt quãng đường xa về nhà, các em được ở lại sinh hoạt, nghỉ ngơi và học tập ngay tại trường; cuối tuần mới về.
Tại bữa cơm trưa sau hồi trống tan trường, mọi sinh hoạt của học trò đều nền nếp và tự giác. Các em mỗi người một việc, dọn dẹp vệ sinh cá nhân, phụ giúp thầy cô tổ bếp sắp xếp bát đũa, chia cơm... Bữa ăn tuy đơn giản nhưng đủ dinh dưỡng, có rau xanh, thịt, trứng...; trong đó có cả những phần thực phẩm do chính thầy trò tăng gia sản xuất, vừa cải thiện bữa ăn, vừa rèn luyện ý thức tự lập cho học trò.
Thầy Nguyễn Như Ý, phụ trách công tác bán trú chia sẻ: Với học sinh ở các bản xa như Nậm Pẻ, Ngài Chồ, Nậm Chăng, chính sách bán trú thật sự là “chìa khóa” giữ chân các em ở lại trường. Dù điều kiện phòng ở, bếp ăn còn hạn chế, nhưng bằng sự tận tâm của đội ngũ giáo viên, nền nếp học tập và sinh hoạt được hình thành và duy trì đến nay.
Năm học 2025-2026, Trường phổ thông dân tộc bán trú trung học cơ sở Nậm Cha có tám lớp với 300 học sinh, trong đó 180 học sinh bán trú. Cơ sở vật chất còn thiếu, nhiều phòng học phải tận dụng làm chỗ ở, song khu nội trú vẫn được sắp xếp gọn gàng, ngăn nắp, trở thành “ngôi nhà thứ hai” của học sinh các bản xa.
Theo thầy Vũ Văn Dương, Bí thư Chi bộ, Hiệu trưởng nhà trường, ở bán trú các em có điều kiện học tập tốt hơn, được rèn luyện kỹ năng sống cần thiết. Để các em được học tập toàn diện, nhà trường đã thành lập năm câu lạc bộ với gần 200 học sinh tham gia, gồm: Mỹ thuật-Bảo tồn văn hóa; Khoa học xã hội; Toán-Nghiên cứu khoa học; tiếng Anh; Chuyển đổi số. Qua đó, học sinh được phát triển năng khiếu toàn diện hơn, được củng cố kiến thức và bồi đắp tình yêu với văn hóa truyền thống...
Trưởng bản Lò Văn Ấng, người đã có hơn 20 năm đồng hành với thầy cô giáo trong hành trình đưa con chữ về bản, kể lại: “Những ngày đầu thực hiện mô hình bán trú, học sinh chưa quen ở nội trú, chập tối là nhớ nhà, men theo lối mòn trở về bản. Nhiều đêm, tôi cùng thầy cô giáo phải đốt đuốc đến từng bản để tìm học sinh. Vất vả nhưng các thầy cô quyết tâm bám bản, tôi cũng nỗ lực đồng hành. Thành quả là học trò ra lớp đều hơn, không còn trốn học, gia đình cũng tin tưởng và yên tâm cho con ở lại trường”.
Những năm tháng ấy, giữa muôn vàn khó khăn, bằng trách nhiệm, lòng yêu nghề, nhiều thầy cô đã chọn ở lại Nậm Cha, lập gia đình và gắn bó lâu dài. Điển hình như thầy Đào Văn Hồng (quê Hà Nội), thầy Nguyễn Như Ý (quê Hưng Yên), cô Bàn Thị Loan Hiên (quê Phú Thọ)… Họ đã dành trọn tuổi trẻ cho sự nghiệp giáo dục vùng cao, bám trường, bám lớp bằng cả tâm huyết.
Nhờ những nỗ lực bền bỉ ấy, giáo dục Nậm Cha ngày càng khởi sắc, với tỷ lệ chuyển lớp, chuyển cấp và tốt nghiệp hằng năm đạt 100%. Nhiều học sinh đoạt giải học sinh giỏi cấp huyện, cấp tỉnh; không ít em thi đỗ các trường chuyên nghiệp, sau khi ra trường đã trở về công tác tại địa phương.
Nậm Cha được như hôm nay là nhờ nỗ lực, cống hiến, sự hy sinh thanh xuân của cả một thế hệ thầy cô giáo; sự đồng hành không biết mệt mỏi của đồng bào và những người có uy tín như Trưởng bản Lò Văn Ấng...
