Hà Nội trong nỗ lực tìm lại vẻ đẹp thành phố sông hồ

Hà Nội đang bước vào những ngày thời tiết đẹp nhất trong năm. Khung cảnh thành phố cũng đổi thay khi sông, hồ, được cải tạo môi trường, trở nên trong xanh hơn, trong đó có dòng sông Tô Lịch.

Nhiều dòng sông được hồi sinh

Đi dọc tuyến đường hai bên sông Tô Lịch, có thể cảm nhận rõ sự đổi thay của dòng sông một thời bị ô nhiễm nghiêm trọng. Nước sông ngày càng trong xanh, soi rợp bóng những hàng cây. Nhiều người dân ngỡ ngàng khi chứng kiến sự thay đổi nhanh chóng. Ông Nguyễn Đức Hải, sinh sống tại phường Ngọc Hà cho biết: “Hàng chục năm qua, chúng tôi đã quen với tình trạng sông Tô Lịch bị ô nhiễm. Nhiều lần thành phố đầu tư, cải tạo sông, nhưng không khắc phục triệt để, chỉ một thời gian rồi đâu lại vào đấy. Giờ đây, tôi thấy dòng sông đã sạch hơn. Dù chưa thể “trong mát”, song cũng rất tốt”.

Trong cuộc tiếp xúc với cử tri Đơn vị bầu cử số 1, Thành phố Hà Nội trước kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, Tổng Bí thư Tô Lâm biểu dương Thành phố Hà Nội đã tích cực, quyết liệt trong việc cải tạo sông Tô Lịch. Tổng Bí thư nêu rõ: “Vừa qua, chúng ta thấy sông Tô Lịch sạch hơn, xanh hơn khiến người dân rất vui mừng...”.

Từ chỗ là dòng sông lịch sử - dòng sông văn hóa, là “long mạch” của Thăng Long - Hà Nội, sông Tô Lịch đã bị ô nhiễm nghiêm trọng trong hàng chục năm.

Ngày 27/11/2024, trong buổi làm việc với Ban Thường vụ Thành ủy Hà Nội, Tổng Bí thư Tô Lâm yêu cầu Thành phố xử lý tận gốc nguồn gây ô nhiễm, hồi sinh các dòng sông, nhất là sông Tô Lịch, trả lại dòng chảy trong lành cho Thủ đô. Thực hiện chỉ đạo của Tổng Bí thư, Thành ủy, Ủy ban nhân dân Thành phố Hà Nội khẩn trương thành lập tổ công tác liên ngành, giao nhiệm vụ cụ thể cho từng sở, ngành, địa phương.

Mặc dù triển khai trong thời gian gấp rút, nhưng Thành phố vẫn bảo đảm quy trình cải tạo sông Tô Lịch có tính lâu dài, bền vững. Song song với nạo vét lòng sông, toàn bộ cửa xả nước thải ra sông Tô Lịch được thu gom dẫn về Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá xử lý bằng công nghệ hiện đại của Nhật Bản. Sau khi xử lý đạt chuẩn, nước thải được bổ cập cho sông Tô Lịch, giúp dòng sông có nguồn cấp nước sạch liên tục.

Tại khu vực đầu nguồn, hai đường ống riêng biệt (đường kính 120 cm, chiều dài khoảng 1.500m) chính thức dẫn nước từ hồ Tây ngày 9/9 để bổ cập trung bình khoảng 15.000 m³/ngày đêm cho sông Tô Lịch, giúp cải thiện đáng kể chất lượng nước sông. Tại nhiều khu vực, nước sông trong xanh, có thể nhìn thấy đáy. Nhiều đàn cá tung tăng bơi lội.

Trưởng ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình hạ tầng xử lý nước thải Yên Xá Trương Quốc Bảo chia sẻ: “Hiếm có công trình cải tạo môi trường nào đạt tiến độ kỷ lục như vậy. Chúng tôi nhận lệnh triển khai ngay, làm việc ba ca, bốn kíp xuyên ngày đêm, kể cả ngày cuối tuần và ngày nghỉ để kịp tiến độ. Tất cả vì mục tiêu hồi sinh dòng sông lịch sử của Thủ đô”.

Cùng với sông Tô Lịch, Hà Nội triển khai cải tạo hàng loạt hồ lớn. Trong năm 2025, công viên, hồ điều hòa rộng gần 6 ha trên địa bàn phường Bồ Đề vừa hoàn thành sau gần hai năm thi công với tổng vốn đầu tư 173 tỷ đồng. Đầu tháng 10, dự án Hồ điều hòa Cự Khối (phường Long Biên) cũng chính thức khởi công với diện tích mặt nước hơn 27 ha, vừa thu gom nước thải, vừa tạo cảnh quan môi trường.

Ở phía bắc thành phố, các xã: Đông Anh, Vĩnh Thanh, Thư Lâm… đã cải tạo được hơn 100 ao, hồ. Dự án cải tạo, kè sông Thiếp đang được thi công gấp rút, tạo bộ mặt cảnh quan đô thị cho khu vực phía bắc thành phố.

Đối với các khu đô thị mới, việc xây dựng hồ nước ngày càng được quan tâm. Điển hình như khu đô thị hồ Vinhomes Global Gate (nằm bên cạnh Trung tâm Hội chợ Triển lãm quốc gia, xã Đông Anh), nhà đầu tư đã xây dựng hồ nước rộng tới 32 ha, vừa tạo cảnh quan, vừa điều hòa nước mưa cho khu vực.

Vẻ đẹp bền vững cho thành phố sông, hồ

Thăng Long - Hà Nội từ xa xưa lấy sông Hồng làm trung tâm, từ đó hình thành thương cảng sông Hồng sầm uất. Sông Hồng và những dòng sông khác thuộc hệ thống của nó không chỉ chảy quanh co quanh thành phố mà theo thời gian, khi đổi dòng còn để lại nhiều hồ nước. Nổi bật là hồ Tây, hồ Hoàn Kiếm.

Cùng với nhiều dòng sông, hồ nước khác, ở cả nội thành và ngoại thành như: sông Tô Lịch, sông Nhuệ, sông Đuống, sông Cầu, sông Cà Lồ, sông Kim Ngưu, sông Lừ, sông Thiếp..., vì vậy Hà Nội từng được mệnh danh là thành phố sông, hồ.

Sau một thời gian dài do chưa nhận thức đúng tầm quan trọng, kết hợp với quản lý thiếu chặt chẽ, nhiều sông, hồ bị ô nhiễm. Tuy nhiên, Hà Nội đã quan tâm cải tạo môi trường nhiều sông, hồ nước như: Hồ Giảng Võ, hồ Ngọc Khánh, hồ Bảy Mẫu…, nhất là hồi sinh sông Tô Lịch.

Không thể ngày một, ngày hai có thể khiến sông Tô Lịch “vừa trong vừa mát” như ca dao. Bởi các con sông chảy qua nội đô khác đều ô nhiễm nặng nề, trong khi hệ thống sông ngòi liên thông với nhau. Do đó, việc cải tạo sông Tô Lịch mới là bước đầu.

Để xử lý triệt để, Hà Nội phê duyệt Đề án Phục hồi chất lượng môi trường và phát triển hệ thống bốn sông nội đô, gồm Tô Lịch, Kim Ngưu, Lừ, Sét, với các giải pháp đồng bộ như: Kiểm soát-phòng ngừa ô nhiễm; xây dựng hệ thống sông nội đô cân bằng-sinh thái; thiết kế, quy hoạch, cải tạo cảnh quan kiến trúc; tăng cường năng lực-nâng cao nhận thức...

Đầu tháng 10/2025, Hà Nội khởi công dự án xây dựng hệ thống cống bao sông Lừ nhằm thu gom toàn bộ nước thải dọc tuyến về Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá, góp phần khôi phục dòng chảy và tạo tiền đề làm “sống lại” hệ thống bốn sông nội đô.

Các chuyên gia đều đánh giá cao nỗ lực của Thành phố Hà Nội, đồng thời đề xuất nhiều giải pháp để Hà Nội hồi sinh môi trường các dòng sông hiệu quả hơn. Phó Cục trưởng Quản lý tài nguyên nước (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Nguyễn Hồng Hiếu cho rằng, Hà Nội cần xây dựng và ban hành mô hình tổ chức lưu vực sông, từng bước thí điểm phục hồi các nguồn nước; đầu tư hệ thống thu gom, xử lý rác thải, nước thải triệt để; đồng thời xây dựng các công trình điều tiết nhằm bảo đảm dòng chảy, tăng cường lưu lượng cho các dòng sông nội đô; kiểm soát nghiêm ngặt nước thải từ khu công nghiệp, làng nghề, khu dân cư.

Cùng với các giải pháp của thành phố để trả lại vẻ đẹp cho sông, hồ, các chuyên gia cho rằng, Hà Nội cần tăng cường giáo dục môi trường, nâng cao ý thức cộng đồng, lan tỏa mạnh mẽ ý thức bảo vệ môi trường, tạo nền tảng xã hội đồng thuận trong công cuộc làm sạch và hồi sinh các dòng sông.