Góp phần định hình những nguyên tắc pháp quyền mới cho thời đại số

Sáng 30/10, tại Hà Nội, Viện Nhà nước và Pháp luật (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) phối hợp cùng Quỹ Friedrich Naumann Foundation for Freedom (FNF) của Đức tổ chức Hội thảo quốc tế với chủ đề "Chia sẻ kinh nghiệm Cộng hòa Liên bang Đức về xây dựng khung pháp lý phát triển kinh tế số: Cân bằng giữa đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững".

Khung pháp lý hiện đại, minh bạch là nền tảng thiết yếu để kiến tạo "lòng tin số”

Phát biểu khai mạc hội thảo, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Đức Minh, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam nhấn mạnh: Nghị quyết 57-NQ/TW Bộ Chính trị Việt Nam ban hành ngày 22/12/2024 về “Đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia” xác định thể chế, hạ tầng, dữ liệu và công nghệ chiến lược là “những nội dung trọng tâm, cốt lõi, trong đó thể chế là điều kiện tiên quyết, cần hoàn thiện và đi trước một bước”.

Nghị quyết đặt chuyển đổi số và kinh tế số vào khung chính sách phát triển lớn của quốc gia, và từ đó việc xây dựng khung pháp lý và thể chế cho kinh tế số là một phần trong đó.

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Đức Minh, kinh tế số không chỉ là một lĩnh vực mới, mà là động lực then chốt cho tăng trưởng và năng lực cạnh tranh quốc gia. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh của công nghệ, trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn hay fintech cũng đặt ra nhiều thách thức cho hệ thống pháp luật và quản trị. Vì vậy, việc xây dựng một khung pháp lý phù hợp, linh hoạt và tiên tiến là yêu cầu tất yếu để định hướng phát triển đúng hướng và bền vững.

“Nếu chỉ tập trung vào đổi mới mà thiếu thể chế chặt chẽ, xã hội sẽ đối mặt với rủi ro về an ninh thông tin, quyền riêng tư và bất bình đẳng số. Ngược lại, nếu quản lý quá chặt chẽ, sáng tạo sẽ bị kìm hãm. Chính vì vậy, Việt Nam cần tìm ra điểm cân bằng hợp lý, để đổi mới được khuyến khích, nhưng vẫn trong khuôn khổ của trách nhiệm và chuẩn mực xã hội”, ông Minh nói.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Đức Minh nêu rõ: Trong bối cảnh Việt Nam đang thực hiện Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá thể chế cho chuyển đổi số, và Việt Nam cùng với Đức vừa ký Công ước quốc tế về an ninh mạng ký vào ngày 25/10/2025 tại Hà Nội thì việc xây dựng khung pháp lý cho phát triển kinh tế số chính là điểm gặp gỡ giữa hai mục tiêu lớn mà Việt Nam và Đức cùng chia sẻ: đó là thúc đẩy đổi mới sáng tạo, đồng thời bảo đảm pháp quyền, trách nhiệm xã hội và phát triển bền vững.

Tiến sĩ Phạm Thị Thúy Nga, Viện trưởng Nhà nước và Pháp luật cũng nhấn mạnh, một khung pháp lý hiện đại, minh bạch không phải là rào cản, mà chính là nền tảng thiết yếu để kiến tạo "lòng tin số". Lòng tin của người tiêu dùng, doanh nghiệp và nhà đầu tư sẽ là động lực tăng trưởng bền vững nhất cho kinh tế số Việt Nam, vốn đặt mục tiêu đóng góp 30% GDP vào năm 2030.

Thúc đẩy đổi mới sáng tạo qua cơ chế sandbox pháp lý có trách nhiệm

Tại hội thảo, các ý kiến đại biểu đã tập trung vào những "điểm khó khăn của thể chế" và đưa ra các bài học kinh nghiệm quốc tế giá trị.

Tham luận của Thẩm phán Tobias Oelsner, Tòa án Khu vực Berlin về kinh nghiệm từ Quy định chung về Bảo vệ Dữ liệu (GDPR) của châu Âu đã nhấn mạnh vai trò then chốt của một Cơ quan Bảo vệ Dữ liệu (DPA) độc lập. Mô hình này không chỉ xử phạt mà còn chủ động hướng dẫn doanh nghiệp, giúp tạo ra một môi trường tuân thủ, văn hóa tuân thủ minh bạch và hiệu quả, thay vì cách tiếp cận tập trung chủ yếu vào an ninh.

Góc nhìn này cũng được củng cố thêm qua phân tích kinh nghiệm của Nhật Bản – cũng là một khu vực pháp lý đã trưởng thành, từ bà Nguyễn Thị Phương Châm, Đại học Quốc gia Hà Nội, trong đó nhấn mạnh vai trò của Ủy ban Bảo vệ thông tin cá nhân độc lập trong việc xây dựng các hướng dẫn chi tiết và bảo đảm thực thi hiệu quả.

Mô hình này không chỉ xử phạt mà còn chủ động hướng dẫn doanh nghiệp, giúp tạo ra một môi trường tuân thủ minh bạch và hiệu quả, thay vì cách tiếp cận tập trung chủ yếu vào an ninh như hiện nay tại Việt Nam.

Tiến sĩ Chu Thị Hoa, Viện Chiến lược và Khoa học pháp lý, Bộ Tư pháp trong bài phát biểu đã phân tích cơ chế thử nghiệm đổi mới sáng tạo (sandbox) pháp lý của Đức với cốt lõi là "thử nghiệm có trách nhiệm".

Tại Việt Nam, theo bà Hoa, việc áp dụng sandbox vẫn còn dè dặt và theo từng lĩnh vực, chủ yếu là công nghệ tài chính (Fintech). Bài học từ Đức, cũng như các hướng dẫn của OECD chỉ ra rằng sandbox nên được xem là một công cụ "học hỏi chính sách" hai chiều cho cả doanh nghiệp và nhà quản lý.

Thay vì cách tiếp cận cục bộ, Việt Nam cần một luật khung chung để tạo ra một quy trình nhất quán, thúc đẩy đổi mới sáng tạo trên diện rộng mà vẫn bảo đảm bảo vệ người dùng. Việc xem sandbox chỉ đơn thuần là một "giấy phép tạm thời" cho một ngành cụ thể (như Fintech) có nguy cơ dẫn đến tình trạng manh mún, thiếu hệ thống.