Cục Môi trường: Ô nhiễm không khí sẽ được dự báo trước 3 ngày

Tại Tọa đàm “Chung tay bảo vệ Bầu trời xanh - Thách thức và giải pháp” diễn ra ngày 10/9, do Quỹ Vì tương lai xanh - Tập đoàn Vingroup phối hợp Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức, các diễn giả đã chỉ ra nguyên nhân khiến Hà Nội và các đô thị lớn ở Việt Nam ô nhiễm cũng như các giải pháp để Việt Nam dần khắc phục ô nhiễm không khí.

Không khí Hà Nội quanh năm không có ngày nào được xếp hạng tốt

Theo báo cáo quốc tế, Việt Nam hiện đứng thứ 22–23 trong số các quốc gia ô nhiễm không khí nặng nề nhất toàn cầu, và là quốc gia có chất lượng không khí kém thứ hai trong ASEAN. Hà Nội từng nằm trong nhóm 8 thủ đô ô nhiễm nhất thế giới. Năm 2023, nồng độ bụi mịn PM₂.₅ trung bình tại nước ta cao gần 6 lần mức khuyến nghị của WHO.

Đáng lo ngại hơn, tại Hà Nội, cả năm chỉ có 1 ngày chất lượng không khí đạt mức trung bình (“moderate”) và không có ngày nào được xếp hạng tốt (“good”).

TS Lê Thái Hà, Giám đốc điều hành Quỹ Vì Tương lai xanh – Tập đoàn Vingroup cho rằng, những con số ấy không chỉ dừng lại ở thống kê. Đó là những tác động hiện hữu lên sức khỏe người dân. Ước tính, ô nhiễm không khí gây ra khoảng 60.000 ca tử vong sớm mỗi năm ở Việt Nam, với các bệnh phổ biến như tim mạch, đột quỵ, ung thư phổi, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính và nhiễm trùng đường hô hấp.

Các nghiên cứu cho thấy, nếu kiểm soát được ô nhiễm về mức tương tự giai đoạn giãn cách xã hội do Covid-19, chúng ta có thể tránh hơn 3.800 ca tử vong sớm và tiết kiệm gần 800 triệu USD chi phí y tế và kinh tế mỗi năm.

Nguyên nhân chính cũng đã được nhận diện rõ ràng: giao thông đô thị – đặc biệt là xe máy – là nguồn phát thải bụi mịn lớn nhất, bên cạnh công nghiệp, nông nghiệp và sinh hoạt. Điều này được chứng minh khi trong thời gian giãn cách, nồng độ PM₂.₅ tại Hà Nội đã giảm từ 14–18%, trong khi khí CO giảm tới 41%.

TS Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam cũng chỉ ra một số nguyên nhân chủ yếu gồm: phương tiện giao thông sử dụng nhiên liệu hóa thạch (từ ống xả, bụi đường khi chạy, phanh); hoạt động xây dựng nhà cửa đường sá, hạ tầng; đốt hở (đốt rác trong và ngoài nội đô, đốt rơm rạ phụ phẩm nông nghiệp ngoài nội đô)...

"Phải chuyển đổi số để chuyển đổi xanh, bảo vệ quyền được hít thở không khí trong lành", ông Tùng nhấn mạnh.

Quyết liệt xử lý các vấn đề môi trường điểm nóng của Thủ đô

Bà Nguyễn Thị Thiên Phương, Phó Cục trưởng Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, trong những năm qua, dưới sự chỉ đạo quyết liệt của Đảng, Nhà nước, công tác bảo vệ môi trường đã đạt được những kết quả quan trọng, góp phần không nhỏ vào quá trình phát triển kinh tế, xã hội bền vững.

Tuy nhiên, với các đô thị lớn của nước ta hiện nay, tốc độ công nghiệp hóa, đô thị hóa diễn ra rất mạnh mẽ, tích hợp với điều kiện khí hậu và thời tiết bất lợi, gây nên tình trạng ô nhiễm môi trường không khí và ô nhiễm các nguồn nước.

"Về vấn đề này, thời gian gần đây, lãnh đạo Đảng, mà cụ thể là Tổng Bí thư Tô Lâm và Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính, tại rất nhiều cuộc họp, diễn đàn, đã không ngừng đề cập, chỉ đạo, nhấn mạnh yêu cầu phải tập trung quyết liệt để xử lý các vấn đề môi trường điểm nóng của Thủ đô, trong đó có ô nhiễm không khí. Đây được xác định là mệnh lệnh cao nhất cho mọi hành động", bà Nguyễn Thị Thiên Phương nhấn mạnh.

Trên cơ sở đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã và đang tham mưu, phối hợp xây dựng, đề xuất các hành động ưu tiên để tập trung nguồn lực, giải quyết tình trang ô nhiễm môi trường.

Bài học kinh nghiệm từ các nước đi trước, đặc biệt là thành phố Bắc Kinh, Trung Quốc cho thấy, vấn đề ô nhiễm không thể được giải quyết đơn lẻ, từ hành động của một ngành, một địa phương, mà cần quyết tâm chính trị và sự vào cuộc của toàn xã hội.

Theo bà Thiên Phương, vấn đề ô nhiễm cũng không thể giải quyết được trong thời gian ngắn, 5 năm, mà cần thời gian đủ dài, 10 năm, 20 năm, để thay đổi từ gốc của vấn đề, từ nguồn phát thải. Với cộng đồng, cần thời gian đủ dài để thay đổi từ gốc của nhận thức và quan điểm, tư duy.

Với ô nhiễm không khí, chúng ta cũng thực sự cần một nguồn lực đủ mạnh, để dịch chuyển từ tăng trưởng nóng, sang tăng trưởng xanh, bền vững. Với sự đầu tư bắt nguồn từ hạ tầng, công nghệ, kỹ thuật, đến các công cụ nhằm thay đổi nhận thức cộng đồng.

Dùng thiết bị bay không người lái (drone) để theo dõi không khí

Để khắc phục tình trạng ô nhiễm, bà Thiên Phương cho biết Cục Môi trường đã và đang tập trung triển khai:

Thứ nhất, hoàn thiện thể chế, chính sách mang tầm chiến lược, dài hạn. Đây là nhiệm vụ nền tảng, có ý nghĩa quyết định.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang khẩn trương trình Thủ tướng Chính phủ ban hành “Kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng môi trường không khí giai đoạn 2025–2030, tầm nhìn đến năm 2045”, trong đó, đặt ra các mục tiêu, chỉ tiêu định lượng rõ ràng, cùng 9 nhóm nhiệm vụ, giải pháp và 25 dự án ưu tiên, với sự phân công trách nhiệm cụ thể cho từng bộ, ngành, địa phương, bảo đảm phương châm 6 rõ của Thủ tướng Chính phủ “Rõ người, rõ việc, rõ thời gian, rõ trách nhiệm, rõ thẩm quyền và rõ kết quả”.

Cục Môi trường cũng đang tham mưu cho Bộ, gấp rút hoàn thiện để trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Lộ trình áp dụng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải đối với xe ô-tô, xe mô-tô, xe gắn máy đang lưu hành, trước mắt tập trung vào hai thành phố lớn là Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh.

"Đây là một chính sách có quy mô tác động xã hội rất lớn, nhưng là bước đi tất yếu, quan trọng để kiểm soát một trong những nguồn phát thải nhỏ lẻ, phân tán, khó kiểm soát tại khu vực đô thị. Bên cạnh giải quyết ô nhiễm không khí, nó còn góp phần xây dựng một đô thị văn minh, hiện đại", bà Nguyễn Thị Thiên Phương cho hay.

Thứ hai, tập trung nguồn lực ưu tiên thực hiện các hành động cấp bách, quyết liệt, đặc biệt là cho “kỳ ô nhiễm” là những tháng cuối năm. Để chủ động ứng phó và có những hành động trọng tâm cho thời điểm cuối năm nay, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã ban hành kế hoạch triển khai các nhiệm vụ cấp bách.

Cụ thể, Cục Môi trường đang phối hợp với UBND thành phố Hà Nội và các tỉnh lân cận để lắp đặt bổ sung tối thiểu 50 hệ thống quan trắc không khí bằng thiết bị cảm biến, dự kiến chúng tôi có thể lắp đặt lên tới 125 thiết bị và thời gian lắp đặt dự kiến hoàn thành trong tháng 9 này. Việc lắp đặt và vận hành các thiết bị này sẽ giúp tăng dày mật độ các điểm đo, cung cấp dữ liệu chi tiết hơn để xác định các “điểm nóng” ô nhiễm.

Từ ngày 18/8, Cục Môi trường đã phối hợp với Đài Truyền hình Việt Nam (VTV) để đưa thông tin dự báo (khoảng 48 giờ) chỉ số chất lượng không khí (AQI) vào các chương trình thời sự và Chào buổi sáng.

"Hiện Cục Môi trường đang phối hợp chặt chẽ với Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu để cải thiện, xây dựng mô hình dự báo cảnh báo, phấn đấu đạt từ 3 ngày trở lên đối với dự báo chất lượng môi trường không khí", bà Thiên Phương cho biết.

Bà Thiên Phương còn cho hay, trong thời gian tới, Cục Viễn thám Quốc gia sẽ chủ trì cùng với Cục Môi trường triển khai sử dụng các thiết bị phù hợp như thiết bị bay không người lái (drone) nhằm theo dõi, phát hiện tình trạng đốt rơm rạ, phụ phẩm nông nghiệp và bụi phát sinh từ các công trường xây dựng lớn.

Ngoài ra, cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý vị phạm đối với các hành vi gây ô nhiễm không khí, từ phương tiện vận tải hàng hóa, đến xả thải công nghiệp, hay các hoạt động đốt chất thải, phụ phẩm nông nghiệp trái quy định.