Liên tiếp những ngày qua, hàng loạt vụ bắt xe thực phẩm bẩn, phanh phui tem “ma” trên bao bì sữa và phát hiện thuốc giảm cân chứa chất cấm đã khiến bạn đọc Báo Nhân Dân lo lắng. Làm thế nào để cuộc chiến chống gian lận thương mại, hàng giả và thực phẩm bẩn không chỉ là cao điểm mà thành việc thường xuyên, liên tục?
Theo Báo cáo quý I/2025 của Ban Chỉ đạo 389 quốc gia, 3 tháng đầu năm lực lượng chức năng đã phát hiện và xử lý 30.651 vụ vi phạm, thu nộp ngân sách 4.616,7 tỷ đồng, khởi tố 1.328 vụ với 2.046 đối tượng .
Chỉ 6 tháng đầu năm 2024, lực lượng Quản lý thị trường đã phát hiện 3.124 vụ vi phạm trên sàn thương mại điện tử, xử phạt hành chính 48 tỷ đồng, tịch thu hàng hóa vi phạm trị giá 34 tỷ đồng . Số vụ liên tục tăng cho thấy gian lận thương mại không chỉ mang tính thời vụ mà đã trở thành hoạt động có tổ chức, có xu hướng tái diễn.
Trước băn khoăn về chế tài, bạn đọc Nguyễn Thị Lan (quận Thanh Xuân, Hà Nội) đặt vấn đề: “Chiến dịch lần này sẽ có những cơ chế và giải pháp đột phá nào để ngay sau khi kết thúc cao điểm, thực trạng buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả không lại tái diễn như cũ?”.
Dự thảo sửa đổi Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi 2025) đã kiến nghị nâng khung phạt đối với tội “sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm; thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh”, (Điều 192) lên tới 20 năm tù khi giá trị lợi nhuận bất chính vượt quy định. Khi chế tài không chỉ là phạt tiền mà kèm nguy cơ mất giấy phép và án tù dài hạn, lợi nhuận gian lận sẽ không còn bù đắp nổi rủi ro”.
Luật sư Nguyễn Xuân Dũng, Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội, phân tích: “Để chiến dịch lần này thực sự khác biệt, chế tài cần tập trung vào hai trụ cột then chốt.
Trước hết là tăng mức phạt và công khai thông tin. Bộ Công thương đang dự thảo sửa đổi, bổ sung Nghị định 98/2020/NĐ-CP, đề xuất tăng mức phạt hành chính lên gấp 3 lần và bổ sung hình thức đình chỉ hoạt động vĩnh viễn với cơ sở tái phạm nhiều lần, đồng thời công khai “danh sách đen” cơ sở vi phạm trên Cổng Thông tin Chính phủ.
Thứ hai là kết hợp xử lý hành chính với hình sự. Dự thảo sửa đổi Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi 2025) đã kiến nghị nâng khung phạt đối với tội “sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm; thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh”, (Điều 192) lên tới 20 năm tù khi giá trị lợi nhuận bất chính vượt quy định . Khi chế tài không chỉ là phạt tiền mà kèm nguy cơ mất giấy phép và án tù dài hạn, lợi nhuận gian lận sẽ không còn bù đắp nổi rủi ro”.
Luật sư Dũng cũng nhấn mạnh cần xây dựng cơ chế đánh giá liên tục, duy trì đội kiểm tra lưu động kết hợp trạm xét nghiệm nhanh, cùng với báo cáo cập nhật định kỳ: “Chỉ khi răn đe mạnh mẽ, công khai minh bạch và giám sát không ngừng, gian thương mới không dám manh nha tái diễn vi phạm”, ông kết luận.
Không chỉ địa phương mà thương mại điện tử cũng là thách thức lớn. Bạn đọc Phạm Thị Hương (Quảng Ninh) chia sẻ: “Tôi đặt hộp sữa non “ngoại nhập”, quét QR dẫn tới website không rõ nguồn gốc. Tiền mất, con dị ứng”.
Chuyên viên kiểm nghiệm Nguyễn Thị Thu Hằng cho biết: “Nghị định thương mại điện tử mới sẽ buộc sàn lưu vết giao dịch tối thiểu năm năm và liên đới bồi thường nếu để hàng giả trôi nổi. Đồng thời, áp dụng công nghệ chuỗi khối kết hợp chip nhận dạng tần số vô tuyến cho nhóm sản phẩm nhạy cảm. Khi khách mua quét tem, hệ thống tự động đối chiếu dữ liệu và cảnh báo ngay lập tức nếu phát hiện sai lệch.
Từ góc độ người tiêu dùng, bạn đọc Đinh Thùy Hà (Hà Nội) băn khoăn: “Người tiêu dùng bình thường liệu có đủ thông thái để phân biệt thật-giả trong 'ma trận' hàng hóa?”.
Ông Trần Anh Tuấn, Trưởng Ban Tư vấn pháp luật và thông tin truyền thông, Viện Kinh tế và Pháp luật Quốc tế, trả lời: “Không thể đặt trách nhiệm hoàn toàn lên vai người dân. Bên cạnh việc truyền thông giúp người tiêu dùng phân biệt nhãn mác, phải có chuẩn công bố chất lượng minh bạch, trung tâm dữ liệu truy xuất do Bộ Y tế quản lý. Khi người dân quét mã, thông tin liên quan, thành phần, nơi sản xuất, kết quả kiểm nghiệm phải hiển thị ngay, chứ không phải dẫn sang website mù mờ”.
Từ góc độ doanh nghiệp, bạn đọc Ngọc Mai (Huế) lo ngại: “Doanh nghiệp nhỏ như chúng tôi sao đủ vốn để gắn tem công nghệ, livestream sản xuất?”.
Tiến sĩ Nguyễn Văn Minh, chuyên gia Pháp lý Truyền thông, gợi ý: “Doanh nghiệp có thể quay video ngắn từ trang trại đến nhà máy, đăng trang thông tin chính thức. Tem giấy chống giả kết hợp QR cũng tạo được lòng tin ban đầu, cộng đồng sẽ hỗ trợ chia sẻ, lan tỏa hiệu quả chi phí thấp”.
Ngay cả doanh nghiệp chân chính cũng chịu tổn thất nặng nề khi hàng giả tràn lan. Chia sẻ với Báo Nhân Dân, ông Nguyễn Mạnh Hà - Chủ tịch HĐQT HDTV Group nhớ lại vụ vi phạm cách đây 2 tuần: một lô sản phẩm trên sàn thương mại điện tử mang bao bì giống hệt thương hiệu công ty, chỉ khác một ký tự trong tên, khiến doanh thu sụt giảm gần 30% chỉ trong 3 ngày. “Khách hàng không phân biệt được đâu là thật, đâu là giả. Chúng tôi mất trắng chi phí đầu tư thiết kế bao bì, tem chống giả, rồi phải tốn thêm ngân sách để khôi phục uy tín”, ông Hà cho biết.
Ông Trần Anh Tuấn, Trưởng Ban Tư vấn Pháp luật và Thông tin Truyền thông (Viện Kinh tế và Pháp luật Quốc tế) phân tích, hàng giả không chỉ làm giảm doanh thu mà còn phát sinh chi phí kiểm soát chất lượng, kéo dài thời gian lưu thông vốn, thậm chí đẩy doanh nghiệp vào tình trạng phá sản.
Theo khảo sát của Viện Kinh tế và Pháp luật Quốc tế (tháng 5/2025), hơn 40% doanh nghiệp nhỏ đã phải tạm dừng sản xuất ít nhất một lần do chịu áp lực từ hàng giả.
Trong khi đó, trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước cũng được bạn đọc nêu lên. Bạn đọc Phạm Thị Hương, Quảng Ninh thắc mắc: “Cơ quan nào thực sự chịu trách nhiệm khi để hàng giả, thực phẩm bẩn tiếp diễn?”.
Phó Thủ tướng Bùi Thanh Sơn, Trưởng Ban Chỉ đạo 389 quốc gia, đã khẳng định tại Công điện 82/CĐ-TTg ngày 4/6/2025 việc thành lập Tổ công tác liên ngành gồm hải quan, quản lý thị trường, công an và thanh tra Bộ Y tế, với nhiệm vụ giám sát chặt chẽ từ cửa khẩu đến nội địa, không để xảy ra “kẽ hở” nào trong kiểm soát hàng giả, thực phẩm bẩn.
Thiếu tướng Nguyễn Quốc Toản, Chánh Văn phòng Bộ Công an cho biết, ngay trong nửa tháng đầu cao điểm (15/5–3/6), lực lượng công an đã khởi tố nhiều vụ án buôn lậu, gian lận thương mại, trong đó có cả cán bộ bảo kê, khẳng định sẽ “làm sâu, làm kỹ, không nương tay” để bảo đảm chiến dịch giữ được hiệu quả lâu dài .
Từ góc độ công nghệ, ông Nguyễn Mạnh Hà kiến nghị xây dựng cổng dữ liệu liên thông trên nền tảng blockchain, cho phép truy nguyên lịch sử lô hàng, cảnh báo tự động khi phát hiện sai lệch giữa khai báo và thực tế, bảo đảm “không có cửa trước lọt, cửa sau trốn”.
Câu chuyện chống hàng giả, thực phẩm bẩn không thể chỉ gói gọn trong tháng cao điểm. Có bạn đọc đặt niềm tin: “Đấu tranh phải trở thành việc mỗi ngày, không cho gian thương cơ hội”. Chỉ khi thể chế đủ sắc bén, công nghệ đủ mạnh và giám sát xã hội đủ rộng, chiến dịch “không vùng cấm, không ngoại lệ” mới không dừng lại ở khẩu hiệu.
Với người tiêu dùng, hãy quét mã mỗi khi mua; người dân nên giữ lại hóa đơn và gọi ngay tới đường dây nóng của Ban Chỉ đạo 389 quốc gia qua số 0981.389.389 hoặc 0961.389.389 để tố giác các hành vi buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả.
Mọi phản ánh kèm hình ảnh, video cũng có thể gửi về email bandoc@nhandan.vn để Báo Nhân Dân kết nối chuyên gia giải đáp và chuyển thông tin tới cơ quan chức năng.
Khi mỗi người dân đều trở thành mắt xích giám sát, cuộc chiến chống gian lận thương mại và hàng giả sẽ trở thành phong trào xã hội thường xuyên, liên tục. Bàn ăn của mỗi gia đình vì thế mới thực sự an toàn, và niềm tin tiêu dùng mới không bị bào mòn.
