Bài 2: Tự động gắn “thẻ đỏ” cảnh báo

Cuộc đấu tranh với những "con tàu ma"

Thiếu tướng Lê Đình Cường, Tư lệnh Cảnh sát biển Việt Nam cho biết, hiện nay vẫn còn một bộ phận ngư dân, chủ tàu cố tình vi phạm hoặc tìm cách đối phó, né tránh sự kiểm tra, kiểm soát của các cơ quan chức năng với thủ đoạn ngày càng tinh vi, phức tạp.

Thủ đoạn phổ biến nhất là tắt máy VMS; tháo thiết bị VMS mang lên bờ; lắp thêm thiết bị giả hoặc di chuyển thiết bị sang tàu khác, tạo ra những con tàu “ma”, khiến cơ quan chức năng tưởng tàu vẫn đang hoạt động hợp pháp trong vùng biển Việt Nam.

Vùng Cảnh sát biển 4 mới đây đã bắt giữ, xử lý 2 vụ (2 tàu/19 đối tượng) có hành vi vận chuyển 4 thiết bị giám sát hành trình (VMS) của tàu cá khác. Một số ngư dân còn che chắn, phá niêm phong, tháo ăng-ten hoặc đấu nối sai quy cách để làm gián đoạn thông tin, tín hiệu.

Nhiều công nghệ hiện đại đã được các lực lượng chức năng ứng dụng nhằm xử lý tình trạng tàu cá xâm phạm vùng biển nước ngoài. Theo quy định, các tàu cá dài 15m trở lên bắt buộc phải lắp hệ thống giám sát hành trình VMS - “con mắt thần” trên biển.

Nhờ có VMS, dữ liệu hành trình của mỗi tàu được truyền liên tục về hệ thống trung tâm, tích hợp vào hệ thống chỉ huy-điều hành, cho phép trung tâm giám sát trực tuyến hàng chục nghìn tàu cá trên các ngư trường.

Khi phát hiện tàu có dấu hiệu tắt thiết bị, vượt ranh giới hoặc xâm nhập vùng biển nước ngoài, hệ thống sẽ tự động phát cảnh báo, giúp tàu tuần tra kịp thời tiếp cận, kiểm tra và xử lý.

Đến quý III/2025, đã có hơn 99% tàu cá dài từ 15m trở lên lắp thiết bị VMS. Cảnh sát biển Việt Nam phối hợp kiểm tra, xác minh hơn 2.300 lượt tàu có dấu hiệu vi phạm qua hệ thống giám sát hành trình. Nhiều vụ vi phạm đã được phát hiện từ xa, xử lý nhanh, hạn chế tổn thất và giảm thiểu tái phạm.

Cùng với VMS, hệ thống bản đồ số và công nghệ thông tin địa lý (GIS) cũng được ứng dụng sâu rộng trong chỉ huy, điều hành và phối hợp lực lượng. Tại Sở Chỉ huy các Vùng Cảnh sát biển, kíp trực ban có thể theo dõi màn hình, xác định vị trí tàu cá, ngư trường, vùng giáp ranh, các điểm nóng IUU trên bản đồ số để đưa ra mệnh lệnh chỉ huy phù hợp, đồng thời kết hợp dữ liệu khí tượng-hải văn để lập bản đồ rủi ro khai thác trái phép.

Sử dụng ứng dụng GIS kết hợp dữ liệu vệ tinh và VMS, từ ngày 1/8 đến 2/9, Vùng Cảnh sát biển 4 đã theo dõi, giám sát gần 8.000 lượt/chiếc tàu cá hoạt động trong khu vực biển giáp ranh Việt Nam-Malaysia-Thái Lan, gọi điện nhắc nhở 823 chủ tàu/845 lượt tàu cá mất tín hiệu giám sát hành trình; phối hợp rà soát, quản lý chặt chẽ các tàu cá thuộc diện “ba không” (không đăng ký, không đăng kiểm, không cấp phép), tàu cá neo đậu tại các đảo ven bờ… tuyệt đối không để tàu cá Việt Nam vượt ranh sang vùng biển nước ngoài.

Ba mũi giáp công gỡ “thẻ vàng”: Quyết liệt trước “giờ G”

03/11/2025 06:21

Kết quả, lực lượng chức năng đã phát hiện, bắt giữ, đưa về bờ xử lý 5 vụ (7 tàu/74 đối tượng) có hành vi vi phạm IUU nghiêm trọng, xử phạt vi phạm hành chính 30 vụ gồm 32 tàu với tổng số tiền hơn 300 triệu đồng. Quá trình tuần tra, kiểm soát, các lực lượng chức năng đã tuyên truyền trực tiếp về chống IUU cho 678 tàu cá với 5.253 thuyền viên; tuyên truyền qua máy liên lạc nghề cá cho 3.235 lượt tàu với 25.143 lượt thuyền viên,…

Song song với giám sát hành trình, Cảnh sát biển Việt Nam xây dựng cơ sở dữ liệu số về tàu cá, ngư dân, chủ tàu, vụ việc vi phạm và kết quả xử lý. Nguồn dữ liệu này được liên thông giữa Cảnh sát biển Việt Nam, Bộ đội Biên phòng, Tổng cục Thủy sản và chính quyền địa phương ven biển, hình thành mạng lưới chia sẻ thông tin thống nhất từ bờ ra biển.

Bên cạnh đó, phần mềm “Quản lý kiểm tra, kiểm soát tàu cá” cũng được triển khai tại các Vùng Cảnh sát biển, cho phép cập nhật, tra cứu và báo cáo nhanh các vụ việc, giúp rút ngắn quy trình kiểm tra, giảm sai sót hồ sơ và nâng cao tính minh bạch. Từ đầu năm 2024 đến giữa năm 2025, Cảnh sát biển Việt Nam đã kiểm tra hơn 4.000 lượt tàu cá, phát hiện và xử lý 320 vụ vi phạm quy định về chống IUU, trong đó hơn 70% vụ việc được phát hiện thông qua hệ thống giám sát điện tử.

Để kịp thời thông tin hai chiều, qua hệ thống truyền hình vệ tinh VSAT, các tàu đang làm nhiệm vụ trên biển có thể báo cáo kết quả hoạt động chống IUU về Sở Chỉ huy các vùng và Trung tâm Chỉ huy Cảnh sát biển Việt Nam trong những cuộc hội nghị trực tuyến để xin chỉ đạo, nắm vững kế hoạch hoạt động.

Theo Đại tá Lương Đình Hưng, Cục trưởng Nghiệp vụ và Pháp luật Cảnh sát biển Việt Nam, trí tuệ nhân tạo đã bắt đầu được ứng dụng vào phân tích dữ liệu tàu cá nhằm dự đoán nguy cơ vi phạm IUU. Hệ thống trí tuệ nhân tạo có thể “học” từ hàng triệu bản ghi hành trình tàu cá, phân tích hành vi di chuyển, tần suất hoạt động, hướng đi, tốc độ,… để xác định mẫu hành vi bất thường, tự động gắn “thẻ đỏ” cảnh báo khi một tàu có biểu hiện đáng ngờ, giúp chỉ huy chủ động chỉ đạo tuần tra. Thử nghiệm ban đầu cho thấy, tỷ lệ phát hiện sớm vi phạm tăng khoảng 25% so phương pháp giám sát thủ công.

Số hóa truyền thông, đồng hành cùng ngư dân

Xác định tuyên truyền-cùng với hỗ trợ và kiểm tra, giám sát - là giải pháp quan trọng chống IUU, các lực lượng thực thi pháp luật trên biển đã triển khai nhiều hình thức tuyên truyền hiệu quả đến ngư dân. Bằng sự tận tụy và tinh thần trách nhiệm, cán bộ, chiến sĩ đến tận từng cảng cá, chợ cá, bến tàu phát tờ rơi, tài liệu, nói chuyện về quy định của pháp luật trong lĩnh vực khai thác hải sản, tình hình chống IUU, góp phần nâng cao nhận thức của cộng đồng và tạo dư luận tích cực về trách nhiệm và quyền lợi khi tuân thủ quy định.

Tại 4 Vùng Cảnh sát biển, nội dung tuyên truyền đã được số hóa trên nền tảng di động, mạng xã hội và hệ thống tin nhắn SMS. Ngư dân có thể tra cứu ranh giới vùng biển, nhận cảnh báo thời tiết, hướng dẫn sử dụng thiết bị VMS và quy định chống IUU ngay trên điện thoại thông minh. Đến giữa năm 2025, hơn 50.000 ngư dân ven biển đã tham gia các nhóm thông tin điện tử do Cảnh sát biển Việt Nam quản lý, thường xuyên nhận được tin nhắn cảnh báo và hướng dẫn trực tuyến. “Truyền thông số hóa” lan tỏa nhanh, dễ hiểu và hiệu quả hơn, tạo sự đồng thuận, góp phần xây dựng “văn hóa tuân thủ pháp luật” trong cộng đồng ngư dân, giúp ngăn chặn IUU từ gốc.

Thiếu tướng Trần Văn Lượng, Phó Tư lệnh, Tham mưu trưởng, Trưởng Ban Chỉ đạo Cảnh sát biển về chống khai thác IUU đánh giá, nhờ ứng dụng mạnh mẽ công nghệ, hiệu quả công tác chống khai thác IUU đã được cải thiện rõ rệt. Tỷ lệ tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài giảm liên tục: Năm 2021 giảm 40%, năm 2023 giảm 57%, đến giữa năm 2025 giảm thêm khoảng 30% so cùng kỳ. Toàn bộ tàu cá hoạt động xa bờ đã được cập nhật, quản lý trên hệ thống số hóa, tạo thuận lợi truy xuất nguồn gốc và kiểm soát hành trình. Thời gian xử lý, chia sẻ thông tin giữa các lực lượng giảm từ vài ngày xuống vài giờ. Gần 10.000 ngư dân đã được hỗ trợ cài đặt, kích hoạt lại thiết bị VMS, hơn 3.000 tờ rơi điện tử và tài liệu hướng dẫn pháp luật được cấp phát cho ngư dân.

Các chuyên gia EC đánh giá cao vai trò và hiệu quả ứng dụng công nghệ của Cảnh sát biển Việt Nam, coi đây là điểm sáng trong hệ thống quản lý, giám sát nghề cá khu vực châu Á-Thái Bình Dương. Giải pháp công nghệ không chỉ góp phần gỡ “thẻ vàng” IUU mà còn tạo nền tảng để Cảnh sát biển của Việt Nam hội nhập với xu thế quản lý biển hiện đại trên thế giới, bảo đảm chủ quyền, an ninh, trật tự và phát triển bền vững các vùng biển đảo của Tổ quốc.

-----------------------------

(*) Xem Báo Nhân Dân từ số ra ngày 3/11/2025.