Ruộng đồng miền Tây đang chuyển mình mạnh mẽ. Từ những cánh đồng lúa trũng, vùng đất nhiễm mặn đến những vườn cây trái ven sông, công nghệ đang dần “đánh thức” tiềm năng từng tấc đất. Mã QR, dữ liệu, IoT hay hợp tác số không chỉ là công cụ, mà là những hạt giống cho một nền nông nghiệp hiện đại và bền vững hơn.
Trong nông nghiệp nói chung, dữ liệu chính xác không chỉ là “kim chỉ nam” cho người nông dân mà còn là nền tảng để cơ quan quản lý, doanh nghiệp và giới nghiên cứu hoạch định chính sách, sản xuất và tiêu thụ hiệu quả.
Với doanh nghiệp công nghệ, dữ liệu chính là nguyên liệu để huấn luyện trí tuệ nhân tạo, dự báo thị trường và tối ưu chuỗi cung ứng. Với các nhà hoạch định chính sách thì đây là cơ sở cho quy hoạch vùng trồng, cảnh báo rủi ro, điều tiết xuất nhập khẩu. Tuy nhiên, phần lớn dữ liệu này vẫn bị phân tán ở nhiều nguồn, thiếu hệ thống kết nối chung.
Nhiều sàn thương mại điện tử nông sản, ứng dụng truy xuất nguồn gốc hay startup cung ứng vật tư đã âm thầm xây dựng kho dữ liệu riêng. Mỗi lần nông dân nhập thông tin mùa vụ, đăng bán nông sản, hay nhận gói hỗ trợ kỹ thuật, dữ liệu lại chảy về máy chủ của doanh nghiệp.
Việc các sàn và công ty công nghệ nắm giữ dữ liệu nông nghiệp không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà còn là câu chuyện về chủ quyền và công bằng. Khi nắm trong tay thông tin sản xuất và thị trường, họ có thể điều tiết giá, chi phối chuỗi cung ứng, thậm chí định hướng tiêu thụ theo lợi ích riêng.
Sự phụ thuộc vào các nền tảng tư nhân cũng khiến nông dân dễ mất quyền truy cập và kiểm soát dữ liệu của chính mình, trong khi nguy cơ rò rỉ thông tin vùng trồng, sản lượng hay quy hoạch có thể ảnh hưởng đến an ninh lương thực quốc gia. Điều đáng nói là người nông dân, dù là chủ thể tạo ra dữ liệu, lại ít có cơ hội tiếp cận và hưởng lợi từ nguồn tài nguyên này.
Trong khi đó, doanh nghiệp có thể sử dụng dữ liệu để huấn luyện trí tuệ nhân tạo, dự báo năng suất, phát triển sản phẩm tài chính, còn nông dân phải trả phí để sử dụng nền tảng hình thành từ chính dữ liệu của họ. Khi bên nắm dữ liệu hiểu rõ biến động thị trường, họ sẽ chiếm thế chủ động, còn người sản xuất bị động, yếu thế trong thương lượng và định giá.
Bà Nguyễn Trần Bích Ngọc, Giám đốc Công ty cổ phần E-com Easy, nhận định rằng chuyển đổi số chỉ có thể phát huy hiệu quả khi có sự phối hợp chặt chẽ giữa doanh nghiệp công nghệ, người sản xuất, cơ quan quản lý và các tổ chức hỗ trợ. Theo bà, chỉ khi chính quyền, doanh nghiệp và nông dân cùng đồng hành, dữ liệu mới thật sự trở thành nguồn năng lượng thúc đẩy đổi mới, là sức sống nuôi dưỡng tương lai của nông nghiệp Việt Nam.
Mỗi ngày sẽ có hàng triệu thông tin được tạo ra từ ruộng đồng: độ ẩm đất, lượng mưa, năng suất từng vụ, giá cả nông sản, hành vi tiêu dùng trên sàn thương mại điện tử… Tất cả hợp lại thành một kho dữ liệu khổng lồ phản ánh “mạch sống” của sản xuất nông nghiệp.
