Thiết lập cột mốc xuất nhập khẩu mới

Số liệu thống kê sơ bộ mới nhất của Cục Hải quan cho thấy, tổng trị giá xuất nhập khẩu hàng hóa của Việt Nam trong kỳ 1 tháng 11 (từ ngày 1 - 15/11) đạt 38,35 tỷ USD, giảm 11,6% (tương ứng 5,05 tỷ USD) so nửa cuối tháng 10. Tuy vậy, lũy kế đến ngày 15/11, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của cả nước đã đạt 801,02 tỷ USD, tăng 17,2% (tương ứng tăng 119,54 tỷ USD) so cùng kỳ năm 2024.

Sức bật của nền kinh tế

Theo PGS, TS Nguyễn Thường Lạng, giảng viên Viện Thương mại và Kinh tế quốc tế (Đại học Kinh tế Quốc dân), kim ngạch xuất nhập khẩu hơn 800 tỷ USD tính đến giữa tháng 11 mới chỉ là phần đầu của chặng nước rút. Hai tháng cuối năm là thời điểm tăng tốc mạnh vẫn chưa được tính. Nếu duy trì nhịp khoảng 85 tỷ USD mỗi tháng, tổng kim ngạch cả năm có thể đạt 950 - 1.000 tỷ USD. Đây là dấu hiệu cho thấy thương mại Việt Nam đang tăng trưởng theo “cấp số nhân” thay vì “cấp số cộng” như trước.

Sức bật hiện nay xuất phát từ hai trụ cột. Thứ nhất, nội lực gồm chi phí lao động cạnh tranh, lợi thế tài nguyên và khả năng linh hoạt của doanh nghiệp trong nước. Thứ hai, nguồn lực từ các tập đoàn có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) lớn với mạng lưới sản xuất cung ứng toàn cầu đã định hình, giúp Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị quốc tế. Ngoài ra, sự kết hợp giữa vốn FDI và nguồn lực trong nước đang tạo ra sức bật mạnh mẽ mà trước đây chưa có mô hình nào tính toán được đầy đủ. Đáng chú ý, tỷ trọng hàng chế tạo công nghệ cao trong xuất khẩu đang tăng rõ rệt, hiện đạt khoảng 46% theo tính toán của Ngân hàng Thế giới.

Hoạt động xuất khẩu dự kiến tiếp tục sôi động trong hai tháng cuối năm, đặc biệt trong giai đoạn cao điểm, mặc dù rủi ro về thuế quan vẫn tồn tại khi Mỹ chưa định nghĩa rõ “hàng hóa trung chuyển”. Về nhập khẩu, các thị trường Trung Quốc và Hàn Quốc được dự báo duy trì ổn định. Giá trị nhập khẩu từ Mỹ dự kiến tăng nhờ Việt Nam nhập hàng với thuế suất gần 0%, thể hiện thiện chí thu hẹp thặng dư thương mại. Công ty CP Chứng khoán MB ước tính tăng trưởng nhập khẩu cả năm ở mức 17%-18%, đưa thặng dư thương mại dự báo đạt khoảng 25 tỷ USD.

Rủi ro bên ngoài vẫn hiện hữu

Mặc dù hoạt động thương mại của Việt Nam đến nay vẫn ổn định, Bộ phận Nghiên cứu thị trường và kinh tế toàn cầu của Ngân hàng UOB (Singapore) lưu ý một số rủi ro bên ngoài vẫn hiện hữu. Đáng chú ý, mức thuế đối với hàng trung chuyển vào Mỹ chưa có hướng dẫn cụ thể, trong khi thuế theo ngành, đặc biệt đối với chất bán dẫn và đồ nội thất, vẫn đang chờ công bố. Đây là những lĩnh vực then chốt khi trong năm 2024, hàng điện tử chiếm 31% xuất khẩu sang Mỹ, máy móc thiết bị 21% và đồ nội thất 10%. Nếu các mức thuế này được áp dụng, hơn 40% kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ có thể chịu tác động.

Tương tự, Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) dự báo tăng trưởng GDP Việt Nam năm 2025 đạt 6,7% nhưng giảm xuống 6% cho năm 2026 do các mức thuế đối ứng của Mỹ có thể ảnh hưởng đến thương mại và đầu tư, gây áp lực ngắn hạn lên tăng trưởng. Nếu môi trường kinh tế toàn cầu xấu hơn dự kiến do tăng trưởng chậm lại của các đối tác thương mại lớn và biến động thị trường tài chính gia tăng, thách thức đối với nền kinh tế sẽ tăng lên.

Thực tế, số liệu xuất khẩu cũng cho thấy một xu hướng giảm dần từ tháng 8/2025 đến nay. Theo thống kê của Cục Hải quan, kim ngạch xuất khẩu hàng hóa trong các tháng gần đây liên tục giảm nhẹ so với tháng trước, phản ánh tác động của các yếu tố bên ngoài như chính sách thuế quan của Mỹ và biến động thị trường quốc tế. Cụ thể, sau khi đạt đỉnh vào tháng 7, xuất khẩu đã giảm khoảng 2-4% trong tháng 8 và tiếp tục giảm nhẹ trong tháng 9 và tháng 10. Dù đây là những biến động bình thường trong chu kỳ xuất khẩu, nhưng cũng thể hiện sự nhạy cảm của hàng hóa Việt Nam, đặc biệt là nhóm điện tử, máy móc thiết bị và đồ nội thất trước các điều kiện thương mại toàn cầu.

Trước bối cảnh này, dù dự báo tổng kim ngạch xuất nhập khẩu hàng hóa của cả năm có thể đạt mốc khoảng 900 tỷ USD, Bộ Công thương vẫn nhấn mạnh cần theo dõi sát diễn biến thị trường quốc tế để kịp thời ứng phó. Đáng chú ý, Mỹ đã ban hành sắc lệnh mới áp thuế với một số mặt hàng gỗ nhập khẩu từ Việt Nam từ ngày 14/10/2025: Gỗ mềm và gỗ xẻ chịu thuế 10%, trong khi tủ bếp, tủ phòng tắm và đồ nội thất bọc nệm chịu thuế 25%; từ ngày 1/1/2026, mức thuế sẽ tăng lần lượt lên 30% và 50%, có thể tác động trực tiếp đến xuất khẩu nhóm hàng này.

Tận dụng các lợi thế riêng biệt

Để chinh phục mốc kim ngạch xuất nhập khẩu mới, ông Nguyễn Anh Sơn, Cục trưởng Xuất nhập khẩu (Bộ Công thương) cho biết, Bộ đã và đang hoàn thiện thể chế, tháo gỡ nút thắt chính sách, huy động mọi nguồn lực cho tăng trưởng, đa dạng hóa thị trường, thúc đẩy xuất khẩu và giảm phụ thuộc vào khu vực FDI. Bộ cũng theo dõi sát chính sách thuế quan của Mỹ, phối hợp xử lý các vấn đề phát sinh, đồng thời đẩy mạnh xúc tiến thương mại, kết nối cung cầu, quảng bá sản phẩm và tăng cường quản lý xuất xứ hàng hóa, chống gian lận thương mại.

Bộ đặt mục tiêu khởi động đàm phán hai hiệp định thương mại tự do (FTA) với Mercosur và Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh (GCC) trong quý IV, thúc đẩy đàm phán với Pakistan và sớm kết thúc đàm phán FTA với khối EFTA trong năm 2025. Đồng thời, việc phân cấp Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) từ Bộ về các tỉnh, theo Nghị định 146/2025, đã được triển khai từ ngày 1/7/2025, với 31 loại C/O được cấp quyền. Cục Xuất nhập khẩu được giao hướng dẫn các tỉnh hoàn thiện cơ sở pháp lý, tổ chức đào tạo và kết nối Sở Công thương để thực hiện cấp C/O, giúp doanh nghiệp tiết kiệm thời gian, chi phí và thuận lợi hơn khi được cấp ngay tại nơi đặt nhà máy.

PGS, TS Nguyễn Thường Lạng cho rằng, Việt Nam cần dự báo chính xác các chính sách thuế quan của Mỹ và theo dõi diễn biến từ các đối thủ cạnh tranh để định hướng chiến lược hợp lý. Thay vì cạnh tranh trực tiếp, doanh nghiệp nên tìm cách tác động gián tiếp, tận dụng lợi thế riêng và khai thác các cơ hội mà đối thủ bỏ lỡ. Đây là điều đặc biệt quan trọng khi thuế quan và rào cản thương mại toàn cầu vẫn tiềm ẩn nhiều biến động, ảnh hưởng trực tiếp đến kim ngạch xuất khẩu và năng lực cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam.

Các thị trường mới vẫn còn rất rộng mở và chưa được khai thác hết, từ châu Âu với Hà Lan, đến Trung Đông, châu Phi và Mỹ, nơi Việt Nam có thể phát triển sâu hơn, nâng cao giá trị gia tăng và tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu. Châu Âu dù tồn tại nhiều rào cản như các quy định ESG và cơ chế điều chỉnh biên mậu carbon (CBAM), việc đầu tư tuân thủ ngay từ bây giờ sẽ tạo nền tảng vững chắc cho tương lai lâu dài, giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực quản trị và củng cố vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Bên cạnh mở rộng thị trường, đổi mới mô hình kinh doanh, các doanh nghiệp cần tối ưu hóa chi phí, đơn giản hóa thủ tục hành chính, giảm chi phí phi chính thức và cải thiện logistics, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động, giảm thâm hụt thương mại dịch vụ. Khắc phục những điểm yếu này sẽ giúp nâng cao năng lực cạnh tranh, tạo sức bật cho xuất nhập khẩu Việt Nam cả về quy mô lẫn giá trị.

Sự phối hợp linh hoạt giữa lợi thế nội tại như lao động cạnh tranh, tài nguyên và khả năng thích ứng nhanh với nguồn lực từ các tập đoàn đầu tư nước ngoài (FDI), tận dụng mạng lưới toàn cầu và kinh nghiệm quản trị quốc tế, sẽ giúp Việt Nam bứt phá trong xuất nhập khẩu, mở rộng quy mô, nâng cao giá trị gia tăng và củng cố vị thế trên bản đồ thương mại quốc tế.