Nghiên Loan là xã hình thành trên cơ sở nhập ba xã của tỉnh Bắc Kạn cũ, gồm: Xuân La, Nghiên Loan và An Thắng. Với “đặc sản” của vùng đất khó này là cái rét cắt da thịt vào mùa đông; diện tích đất canh tác nông nghiệp ít, vì thế tại hơn 28 thôn, bản nằm rải rác các triền núi cao, cái nghèo luôn hiện hữu.
Mặc dù đã có rất nhiều nghiên cứu, tìm tòi, thử nghiệm như: Trồng mận chín sớm, hồng không hạt, dong riềng… nhưng tất cả vì khí hậu khắc nghiệt đều không mang lại hiệu quả như kỳ vọng. Thế nhưng, tất cả đã đổi thay khi người dân, chính quyền nơi đây đã lựa chọn, chuyển đổi mô hình sản xuất và phát huy được thế mạnh nhất ở vùng đất khó này là chăn nuôi đại gia súc.
Trâu, bò thay vì thả rông trên các sườn đồi được đưa vào nuôi nhốt, vỗ béo trong chuồng trại ấm áp vào mùa đông đã trở thành sinh kế mới trên vùng đất cũ này. Con đường nông thôn mới dẫn vào thôn Bản Đính được trải bê-tông rộng rãi. Trong thôn có nhiều ngôi nhà xây, nhà gỗ kiên cố.
Hai bên đường bạt ngàn những bãi trồng cỏ voi xanh mướt bên cạnh những chuồng trâu, chuồng bò, mỗi chuồng hàng chục con to béo đang ăn trên những máng cỏ voi được chủ băm nhỏ để sẵn. Ông Giàng Văn Tiến kể, trước kia, gia đình cũng nhiều năm thuộc diện hộ nghèo, địa phương có chợ trâu, bò từ năm 1998 nhưng do tự phát, mãi đến năm 2014, chợ được địa phương đầu tư mở rộng khu bãi dành riêng cho việc giao thương gia súc.
Từ đây, chợ được nhiều nơi biết đến và rất đông người dân đưa đến để giao dịch, mua bán. Nắm được lợi thế này, cộng thêm kinh nghiệm chăn nuôi gia súc sẵn có từ đời ông, cha, ông Tiến đã cùng gia đình tập trung vay vốn phát triển mô hình nuôi vỗ béo trâu, bò. Cách làm này đã mang lại hiệu quả kinh tế bất ngờ khi mỗi con trâu, bò sau vỗ béo từ một đến ba tháng có thể cho thu lãi từ 4-5 triệu đồng.
Thấy hiệu quả, ông Tiến tập hợp người dân trong thôn thành lập hợp tác xã chăn nuôi gia súc với số lượng đàn thường xuyên có từ 350- 400 con trâu, bò được nuôi vỗ béo. “Điều thuận nhất là người dân dễ dàng chăn nuôi và lại rất dễ bán khi chợ trâu, bò ngay tại xã…”, ông Tiến nói. Gia đình ông Vương Văn Sằn trước đây cũng thuộc diện hộ nghèo, khó khăn nhất của Bản Đính vì thiếu sinh kế bền vững.
Năm 2018, được hỗ trợ hai con trâu sinh sản từ chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững, ông Sằn đã tập trung đất vườn để trồng cỏ voi, vay thêm vốn ngân hàng chính sách mua thêm những con trâu, bò gầy về vỗ béo. Mỗi con vỗ béo một đến hai tháng được lãi từ 4-5 triệu đồng, có con sức khỏe tốt lãi được 8 triệu đồng. Trong chuồng thường xuyên có 6-7 con trâu, bò nuôi vỗ béo, bên cạnh vườn cỏ voi hơn 4.000 m2, không chỉ phục vụ nguồn thức ăn cho gia súc của gia đình mà còn có cỏ bán tăng thêm thu nhập.
Từ năm 2023, gia đình ông Sằn thoát nghèo và trở thành gia đình tiêu biểu với cách làm mới này ở Bản Đính. Trưởng thôn Bản Đính Nông Xuân Hoàn cho biết, kinh tế của Bản Đính có sự chuyển biến tích cực trong những năm trở lại đây, phần lớn nhờ vào phát triển chăn nuôi gia súc. Thôn có 160 hộ thì đã có hơn 30 hộ phát triển chăn nuôi trâu, bò theo phương thức vỗ béo. Bà con trồng hơn 14 ha diện tích cỏ voi phục vụ nuôi vỗ béo trâu, bò và cung cấp nguồn cỏ cho hợp tác xã chăn nuôi ở địa phương...
Từ sinh kế này, Bản Đính giảm hẳn hộ nghèo và là điểm sáng trong phát triển kinh tế, xây dựng đời sống văn hóa ở địa phương. Có thể nói, yếu tố then chốt tạo nên thay đổi cho Nghiên Loan đó là chính quyền đã kịp thời triển khai các chính sách hỗ trợ của Nhà nước đến với người dân, khuyến khích thực hiện chăn nuôi đại gia súc. Nhờ vậy, chăn nuôi gia súc từ nhỏ lẻ, manh mún đã định hình thành chăn nuôi trang trại quy mô nhỏ và chăn nuôi gia trại.
Hiện tại trên địa bàn xã có 3 hộ chăn nuôi trang trại, 30 hộ chăn nuôi quy mô gia trại và rất nhiều hộ chăn nuôi vỗ béo quy mô nhỏ từ 5 con trâu, bò trở lại. Tổng đàn đại gia súc đạt gần 8.000 con. Việc củng cố, phát triển chợ trâu, bò đóng vai trò quan trọng bảo đảm cho nghề chăn nuôi tại đây không chỉ là sinh kế thoát nghèo mà còn vươn lên làm giàu cho nông hộ. Mỗi phiên chợ giao dịch từ 400-700 con trâu, bò với giá trị trên dưới 50 tỷ đồng.
Nguồn thu này không chỉ trực tiếp cải thiện đời sống hộ gia đình mà còn thúc đẩy các dịch vụ thương mại đi kèm của xã. Phát huy lợi thế từ phiên chợ này, xã đã tăng chợ phiên 5 ngày một lần và chợ đêm một tháng tổ chức một lần, đã tạo cơ hội để người dân mạnh dạn phát triển thêm các dịch vụ, việc làm, tăng thu nhập. Có sinh kế bền vững, chính quyền và người dân có thêm động lực để đầu tư cải thiện diện mạo nông thôn.
Trong 5 năm qua, xã đã đầu tư hơn 48 tỷ đồng để xây dựng hơn 55 công trình. Các tuyến đường giao thông từ xã đến trung tâm thôn cơ bản đã được cứng hóa tại 28/28 thôn. Việc mở đường không chỉ giúp việc vận chuyển hàng hóa, nhất là gia súc, trở nên dễ dàng, mà còn kết nối xã với các vùng kinh tế khác. Đến nay, Nghiên Loan đã có 27/28 thôn có điện lưới quốc gia. Tỷ lệ hộ dân được sử dụng điện lưới quốc gia và nước sinh hoạt hợp vệ sinh ngày càng tăng. Hệ thống các trường học, trạm y tế được đầu tư xây dựng kiên cố, đạt chuẩn, bảo đảm an sinh xã hội cho toàn dân.
Mạng lưới viễn thông và internet dần phát triển, đáp ứng nhu cầu sản xuất, kinh doanh. Tỷ lệ hộ nghèo giai đoạn 2021-2024 giảm bình quân 2,38%/năm... Những thay đổi này, được người dân nơi đây gọi là “đổi thay chưa từng có” và vốn được coi là khó đạt tới của xã trong những năm qua. Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Dương Văn Quỳnh cho biết: Từ thực tiễn, chúng tôi cho rằng, phát triển chăn nuôi sẽ là kinh tế mũi nhọn của địa phương.
Do đó, thời gian tới, xã sẽ tập trung phát triển chăn nuôi gia súc, gia cầm theo hướng gia trại, trang trại gắn với việc bảo đảm an toàn dịch bệnh, bảo vệ môi trường sinh thái; phấn đấu đưa tổng đàn trâu, bò, ngựa, dê đạt từ 11.000 con trở lên trong giai đoạn từ 2025-2030.
Cùng với đó, thu nhập bình quân đầu người dự kiến đạt từ 33 triệu đồng/người/ năm trở lên vào năm 2030. Xã cũng định hướng chuyển đổi mô hình quản lý, nâng cấp hệ thống chợ trâu, bò gắn với khuyến khích tổ chức sự kiện và phát triển du lịch cộng đồng tại các điểm có tiềm năng.
