Hệ lụy là vừa ảnh hưởng tới hình ảnh của từng nghệ sĩ, đồng thời gây tổn hại tới niềm tin công chúng vào giá trị nghệ thuật.
“Drama” liên tục khuếch tán
Chưa bao giờ nghệ sĩ có nhiều phương tiện để quảng bá tác phẩm như ngày nay. Trước đây, mỗi cuốn sách muốn đến với bạn đọc phải trải qua hành trình biên tập, in ấn, phát hành…; mỗi bộ phim muốn khán giả biết đến cần rạp chiếu; mỗi ca khúc phải nhờ phát thanh, truyền hình hay sân khấu biểu diễn... Giờ đây, chỉ với thao tác đăng tải, tác phẩm có thể lập tức tiếp cận hàng triệu người. Mạng xã hội đã xóa nhòa khoảng cách giữa nghệ sĩ và công chúng. Công chúng thỏa sức bình luận, chia sẻ, phản hồi ngay tức thì. Nghệ sĩ hoàn toàn có thể trực tiếp nói về cảm hứng sáng tác, những suy tư đời thường, quan điểm xã hội.
Nhiều nghệ sĩ Việt Nam đã biết khai thác mặt tích cực này. Nhiều nghệ sĩ thường xuyên kể những mẩu chuyện vui giàu tính giáo dục, tổ chức concert trực tuyến để lan tỏa thông điệp nhân văn. Nhiều nghệ sĩ khác chia sẻ trải nghiệm nghệ thuật, kêu gọi ủng hộ trong đại dịch hay thiên tai… Điều đó khẳng định, khi biết tận dụng, mạng xã hội trở thành “sân khấu cộng đồng” để gieo mầm thiện chí.
Tuy nhiên, sự thuận tiện ấy cũng tiềm ẩn rủi ro. Không ít trường hợp, trong giây phút bốc đồng, nghệ sĩ đã để lại những phát ngôn thiếu cân nhắc, nhanh chóng biến mình trở thành “tâm bão”. Thậm chí, nhiều nội dung, bình luận bị lan truyền, cắt ghép, suy diễn, gây hiểu lầm.
Trong văn chương, thay vì phê bình tác phẩm, nhiều bài viết bị “bẻ lái” thành công kích đời tư. Chỉ một dòng trạng thái của nhà văn cũng có thể dấy lên làn sóng chỉ trích, tạo nên chốn “đấu khẩu” hơn là diễn đàn tri thức. Ở lĩnh vực điện ảnh, có hiện tượng chê bai đồng nghiệp bằng ngôn ngữ mỉa mai, khiến người hâm mộ lao vào “trận chiến” trên mạng. Với âm nhạc, một số nghệ sĩ trẻ chọn cách “đấu tố” công khai để gây chú ý hơn là đối thoại bình tĩnh… Khi nghệ sĩ phản ứng cực đoan, bức xúc cá nhân càng khoét sâu mâu thuẫn. Mạng xã hội đang trở thành nơi phơi bày những mặt trái của ứng xử thiếu nhân văn trong giới nghệ sĩ.
Bên cạnh mạng xã hội, tác động khuếch đại của báo chí, truyền thông phần nào cũng đang khiến các mâu thuẫn nhỏ bị đẩy lên thành căng thẳng lớn. Trong cuộc cạnh tranh lượt đọc, không ít trang tin chọn cách giật tít, cắt ghép, khai thác khía cạnh thị phi để “câu view”; một số phát ngôn rời rạc được đặt thành tít bài; vài xích mích nhỏ được biến thành cuộc chiến; bất đồng học thuật bị gắn nhãn “drama” văn hóa… Hệ quả là công chúng, thay vì thụ hưởng, tranh biện giá trị tác phẩm, lại bị cuốn vào những câu chuyện bên lề. Có bộ phim, vở kịch mới ra mắt… thay vì thảo luận về dàn dựng, kịch bản, lại ồn ào quanh chuyện mâu thuẫn trong ê-kíp; ca sĩ ra mắt album, chất lượng âm nhạc chưa được bàn đến đã bị nhấn chìm bởi phát ngôn cá nhân trên mạng…
Khi hình ảnh nghệ sĩ gắn liền với ồn ào, khán giả dần mất đi sự tôn trọng. Tác phẩm lẽ ra ở vị trí trung tâm vô hình trung bị lùi xuống phía sau, nhường chỗ cho ồn ào, thị phi. Cuối cùng, chính giới nghệ sĩ cũng tổn thương. Thay vì tập trung sáng tạo, họ phải đối diện với áp lực từ sự phán xét, dư luận phân cực. Điều này ảnh hưởng tới cá nhân nghệ sĩ và làm xấu đi diện mạo đời sống văn hóa nghệ thuật. Văn hóa tranh luận học thuật dần bị thay thế bằng khẩu chiến, ham hố hơn thua.
Giữ tinh thần đối thoại nhân văn
Khơi dậy lại tinh thần nhân văn trong ứng xử của nghệ sĩ trên môi trường mạng xã hội, đây là trách nhiệm chung của toàn bộ hệ sinh thái văn hóa: Giới phê bình, cơ quan quản lý, truyền thông và cả công chúng. Giới phê bình cần phát huy vai trò định hướng, soi sáng, khích lệ những giá trị nhân văn, đồng thời dũng cảm phê phán những biểu hiện phản nhân văn; phê bình có học thuật, có lý lẽ, không sa đà vào tranh cãi cá nhân. Trong vai trò không kém phần quan trọng, giới báo chí truyền thông cũng cần xây dựng bản lĩnh định hướng dư luận, nâng đỡ nghệ thuật đích thực, tránh chạy theo thị hiếu giật gân. Đối với công chúng, cần nuôi dưỡng năng lực thẩm mỹ, biết trân trọng giá trị nhân văn, không cổ vũ cho những sản phẩm tầm thường, hời hợt, không sa vào những xích mích cá nhân, không hùa theo những cuộc cãi vã, bêu xấu trên mạng giữa những người làm nghệ thuật. Cần phát huy sức mạnh của đối thoại nhân văn trong nghệ thuật. Thay vì công kích, nghệ sĩ hãy đối thoại; thay vì cực đoan, hãy cùng chia sẻ; thay vì phân biệt, kỳ thị, hãy mở lòng với nhau. Đối thoại nhân văn sẽ giúp các bên bình tĩnh, có ứng xử, lời lẽ văn hóa và không gian văn hóa, trên mạng thật sự là cầu nối của những tâm hồn.
Mỗi nghệ sĩ cần ý thức rõ hơn về câu chuyện nghệ thuật không dừng ở sáng tác mà quan trọng không kém còn là cách sống, cách ứng xử. Những bài thơ, bản nhạc, bức tranh có thể chạm đến trái tim công chúng, khiến họ ghi nhận, ngưỡng mộ, kỳ vọng… Nhưng một hành vi thiếu nhân văn có thể xóa đi rất nhiều. Ứng xử nhân văn thể hiện bằng sự tôn trọng dành cho đồng nghiệp, công chúng và chính mình. Đó cũng là cách giữ gìn niềm tin công chúng, bảo vệ hình ảnh nghệ sĩ, gìn giữ sự trong sáng của đời sống nghệ thuật.
