Khi mặt nước vẫn đang bị thu hẹp

Cái giá khi ao, hồ bị lấp

Theo thống kê của cơ quan chức năng, từ năm 2010 đến nay, có tới 18 ao, hồ (ở trung tâm Hà Nội và vùng ven) bị lấp hoàn toàn. Nhiều nơi bị lấp do quá trình đô thị hóa, song cũng không ít ao, hồ bị "bức tử" do người dân lấn chiếm. Riêng hồ Tây, trước đây rộng 526 ha, sau khi kè, cải tạo (năm 2010) chỉ còn 460 ha.

Trước thực trạng nhức nhối ấy, thành phố đã triển khai kế hoạch cải tạo để bảo vệ một số ao, hồ, trong đó có hồ Rùa, còn gọi là hồ Phương Liệt 1, nằm trên phố Nguyễn Lân, thuộc phường Phương Liệt. Hồ Rùa từng là điểm nóng của tình trạng lấn chiếm, đổ trộm rác và phế thải, sau khi được Thành phố Hà Nội phối hợp đầu tư cải tạo, xây kè, đường bao và trồng hệ thống cây xanh, đã trở nên sạch đẹp, trở thành không gian xanh, trong lành cho người dân thư giãn, kết hợp một số hình thức thể dục thể thao, kết nối cộng đồng.

Cách hồ Rùa không xa, hồ Định Công, phường Định Công, cũng từng chịu cảnh ô nhiễm. Suốt nhiều năm, không gian hồ biến thành điểm tập kết rác thải, bị lấn chiếm trái phép. Cuối năm 2011, dự án cải tạo hồ Định Công được khởi công, nhưng lại chậm trễ do nhiều vướng mắc, phải đến cuối năm 2017 mới hoàn thành.

Tuy nhiên, còn rất nhiều ao, hồ không được may mắn như thế. Bà Đỗ Tú Lan, nguyên Phó Cục trưởng Phát triển đô thị (Bộ Xây dựng), cho hay: Trong giai đoạn từ năm 1980-2010 hàng loạt hồ trong đô thị đã bị lấp để xây dựng. Thành phố không thể cải thiện được môi trường ô nhiễm của sông Tô Lịch, sông Kim Ngưu, nên nhiều nhánh sông bị cống hóa, để đáp ứng yêu cầu trước mắt về làm sạch môi trường và tăng thêm quỹ đất cho giao thông đô thị, nhưng giải pháp này đã để lại hệ lụy lâu dài, thành phố bị thu hẹp diện tích mặt nước, nước mặt lưu thoát khó, dễ gây úng ngập cục bộ.

Tránh đầu voi, đuôi chuột

Giữa năm 2025, Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội đã ban hành Quyết định số 2423/QĐ-UBND, ngày 14/5/2025, về việc điều chỉnh, bổ sung danh mục hồ, ao, đầm không được san lấp. Theo đó, 339 hồ được bổ sung vào danh mục bảo vệ nghiêm ngặt. Tổng cộng, Hà Nội hiện có 3.501 hồ, ao, đầm nằm trong diện cấm san lấp. PGS, TS Bùi Thị An, Viện trưởng Tài nguyên, môi trường và Phát triển cộng đồng, chia sẻ: Hà Nội công bố danh mục ao, hồ, đầm không được san lấp là quyết định đúng với tinh thần Nghị quyết số 15-NQ/TW ngày 5/5/2022 của Bộ Chính trị về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Tuy nhiên, nhiều người cũng bày tỏ ý kiến lo ngại, nếu chỉ công bố mà không kiểm tra, giám sát thì rất dễ trở thành "đầu voi, đuôi chuột".

Còn GS, TSKH Đặng Huy Huỳnh, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam cho rằng: "Trách nhiệm bảo vệ, gìn giữ sự nguyên vẹn của các ao, hồ tại Hà Nội thuộc về cả cộng đồng chứ không phải chỉ riêng các cơ quan chức năng. Chỉ khi nào nhận thức của cộng đồng trong việc bảo vệ các hệ thống ao, hồ trở nên sâu sắc, khi đó, mới triệt tiêu được hành vi san lấp, lấn chiếm, sử dụng trái phép diện tích ao, hồ".

Công tác bảo vệ, chống lấn chiếm và xử lý ô nhiễm tại các ao, hồ trên địa bàn Thủ đô chưa bao giờ dễ dàng. Trong bối cảnh thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp, vẫn có tình trạng một số nơi lơ là, để người dân xâm phạm, lấn chiếm, đổ phế thải xây dựng, san lấp trái phép, xây dựng công trình…

Ao, hồ là "van an toàn" của đô thị với những công dụng vô cùng quan trọng như tích nước mưa, làm chậm dòng chảy bề mặt, giảm đỉnh lũ... Khi lòng ao, hồ bị san lấp, khả năng trữ nước giảm đi trong khi mưa cực đoan tăng, sẽ dẫn tới ngập cục bộ.

Nhiều chuyên gia chung kiến nghị: Ngoài việc bảo vệ, gìn giữ hệ thống ao, hồ, cơ quan chức năng Hà Nội cần đầu tư cải tạo hệ thống cống thoát nước, quy hoạch lại hạ tầng thoát nước đô thị. Về lâu dài, các đô thị cần tích hợp quy hoạch thoát nước với quy hoạch sử dụng đất, giao thông và thủy lợi; tính toán rà soát lại lưu lượng của hệ thống thoát nước và có kế hoạch ưu tiên nguồn vốn đầu tư công vào lĩnh vực thoát nước ■