Theo tính toán, đến năm 2030 Hà Nội cần khoảng 1.700 bãi đỗ, tương đương 1.800ha đất dành cho giao thông tĩnh. Thế nhưng, hiện mới có 72 bãi chính thức hoạt động, chiếm chưa đến 1% diện tích đô thị, trong khi chuẩn quốc tế là 3-4%. Thành phố đang thiếu tới 80% diện tích bãi đỗ xe so với nhu cầu.
Nguyên nhân chính nằm ở bài toán đất đai và cơ chế đầu tư. Nhiều vị trí quy hoạch nằm xen cài trong khu dân cư, đất công sở, khó giải phóng mặt bằng. Các dự án bãi đỗ ngầm hoặc cao tầng đòi hỏi vốn lớn, thu hồi chậm, lợi nhuận thấp. Cơ chế ưu đãi chưa đủ hấp dẫn, quy hoạch thiếu chi tiết, thiếu lộ trình thực hiện cụ thể.
Trong khi đó, Thành phố Hồ Chí Minh đã linh hoạt tận dụng đất công quanh công viên, nhà văn hóa, cơ quan để làm bãi đỗ tạm; Bangkok lại đi xa hơn với mô hình chia sẻ chỗ đỗ thông minh - người dân có thể đặt chỗ và thanh toán qua ứng dụng di động. Các dự án bất động sản tại Thái Lan buộc phải có chỗ đỗ đạt chuẩn, góp phần tăng nguồn cung gắn với phát triển đô thị.
Hà Nội có thể học bài học này: không chỉ xây mới mà phải biết kết nối, chia sẻ và tối ưu hóa. Thành phố cần gói giải pháp tổng thể, tháo gỡ từ gốc. Về cơ chế tài chính, có thể áp dụng mô hình đối tác công-tư (PPP), Nhà nước chịu trách nhiệm giải phóng mặt bằng, doanh nghiệp đầu tư xây dựng và khai thác.
Cùng với đó, cần đấu giá đất gắn với dự án đô thị theo mô hình phát triển đô thị định hướng giao thông công cộng (Transit Oriented Development - TOD), biến bãi đỗ xe thành một phần của bài toán bất động sản, chứ không chỉ là công trình hạ tầng đơn lẻ.
Các ưu đãi về thuế, tiền thuê đất và tín dụng cần cụ thể, đủ mạnh để thu hút nhà đầu tư. Quy hoạch phải minh bạch và có tính cam kết: mỗi phường cần công khai danh mục bãi đỗ, quy mô, tiến độ, phương án tiếp cận giao thông để người dân và doanh nghiệp có thể giám sát.
Bên cạnh đó, công nghệ là chìa khóa. Hà Nội nên triển khai hệ thống quản lý đỗ xe thông minh, kết nối bãi công cộng, bãi tư nhân và trung tâm thương mại thành mạng lưới chia sẻ. Thanh toán không tiền mặt, cập nhật chỗ trống theo thời gian thực vừa tiện lợi cho người dân, vừa chống thất thoát phí. Đặc biệt, các bãi đỗ mới cần tích hợp trạm sạc xe điện, đón đầu xu hướng phương tiện xanh.
Thành phố cũng cần tận dụng không gian ngầm và khoảng trống hiện hữu một cách an toàn. Việc tận dụng gầm cầu làm bãi đỗ chỉ nên là giải pháp tạm thời, bởi nguy cơ cháy nổ và mất an toàn kết cấu. Trong dài hạn, Hà Nội phải phát triển bãi đỗ ngầm thông minh, áp dụng công nghệ xếp xe tự động như Tokyo, Seoul, Singapore.
Một hướng sáng tạo là yêu cầu các dự án cao tầng, trung tâm thương mại xây mới phải thiết kế tầng hầm có khả năng nối thông với công trình liền kề. Khi đó, thành phố có thể hình thành mạng lưới “siêu hầm” liên thông, mở rộng đáng kể diện tích đỗ xe ngầm mà không cần thêm quỹ đất trên mặt đất - mô hình đã được nhiều đô thị phát triển áp dụng thành công.
Con đường phía trước không dễ. Nếu tiếp tục chậm trễ, quy hoạch bãi đỗ sẽ mãi là bản vẽ đẹp trên giấy, còn ngoài đường, phương tiện vẫn chen chúc, vỉa hè bị chiếm dụng. Nhưng nếu Hà Nội dám mạnh tay tháo gỡ cơ chế, thúc đẩy đầu tư và áp dụng công nghệ, thành phố hoàn toàn có thể xoay chuyển cục diện.
Một đô thị văn minh không thể thiếu hạ tầng giao thông tĩnh. Đã đến lúc bãi đỗ xe phải được coi là hạng mục trọng yếu, ngang hàng với metro hay đường vành đai. Khi quy hoạch được biến thành hành động, Hà Nội mới thực sự tiến gần hơn tới mục tiêu trở thành thành phố hiện đại, trật tự và đáng sống.
