Cú huých đủ mạnh

Kỹ sư Việt Nam ở "đẳng cấp thế giới"?

Trong báo cáo Magic Quadrant của tổ chức nghiên cứu và tư vấn công nghệ hàng đầu Gartner, Viettel High Tech xuất hiện bên cạnh Samsung, Huawei, Ericsson… Đây không phải sự kiện quá lớn nếu nhìn từ bức tranh toàn cầu, nơi hàng chục tập đoàn công nghệ khổng lồ cạnh tranh từng góc nhỏ. Nhưng với Việt Nam, đó lại là dấu hiệu tối quan trọng: Chúng ta đã có mặt trong cuộc chơi của những doanh nghiệp sở hữu tầng công nghệ sâu, nơi mà phần lớn quốc gia mới nổi còn đứng ngoài quan sát.

Để được Gartner công nhận và nhắc tên trong báo cáo uy tín nhất của họ, doanh nghiệp phải chứng minh sản phẩm thật sự được thị trường công nhận, phải có minh chứng triển khai thực tế và phải nhận được các đánh giá độc lập. Nói cách khác, Viettel được ghi điểm không phải vì là người mới, mà vì đã với được tay lên tầng mây của những ông lớn giỏi nhất về công nghệ lõi.

Đằng sau cột mốc đáng nhớ đó là năng lực tiếp thu và làm chủ tri thức. Như Phó Tổng Giám đốc Qualcomm Gerardo Giaretta nhấn mạnh: "Công nghệ được triển khai trong hệ sinh thái 5G rất phức tạp, đòi hỏi nhiều nỗ lực và chuyên môn sâu. Thực hiện được điều này chứng minh rằng kỹ sư Việt Nam có trình độ đẳng cấp thế giới".

Năng lực ấy rõ ràng không phải may mắn. Đấy là sự tích lũy của nhiều thế hệ kỹ sư công nghệ Việt Nam trong suốt nhiều năm qua, những người đã âm thầm đứng phía sau các dự án viễn thông, điện tử, tự động hóa. Thành tựu được Gartner ghi nhận chỉ là phần nổi của một tảng băng đang lớn lên từng ngày.

Chính lát cắt nhỏ từ Gartner lại đặt ra câu hỏi lớn hơn: Nếu người Việt đã có thể làm chủ công nghệ lõi trong viễn thông, tại sao không thể làm điều tương tự với bán dẫn và công nghệ điện?

Ba điều kiện để vươn mình

Công nghệ lõi là những phần sâu nhất của hạ tầng công nghiệp, nơi quyết định năng lực tự chủ và sức mạnh cạnh tranh của một quốc gia. Muốn tiến tới làm chủ công nghệ lõi trong điện, Việt Nam cần hội đủ ba điều kiện.

Thứ nhất, phải có những "người đi trước" tạo ra nhu cầu nghiên cứu thật sự. Nếu không có doanh nghiệp trong nước dám đặt bài toán công nghệ, mạnh dạn đầu tư vào thiết kế và R&D, việc chỉ nhập thiết bị sẽ không thể hình thành nên thế hệ kỹ sư hiểu sâu về các công nghệ lõi, như chip, kiến trúc hệ thống, hay điều khiển lưới.

Thứ hai, Việt Nam cần xây dựng chiến lược quốc gia dài hạn và nhất quán. Các nước làm chủ công nghệ lõi đều theo đuổi chiến lược nghiên cứu và phát triển kéo dài hàng chục năm. Do đó, Việt Nam cần xây dựng gói chính sách phát triển đồng bộ cho ngành điện. Mục tiêu không nhất thiết là phải tự sản xuất mọi thứ mà hướng tới làm chủ những khâu then chốt: Thiết kế, tích hợp, điều khiển và kiểm định các hệ thống chip bán dẫn công suất, hệ thống điều khiển lưới, thiết bị truyền tải - phân phối thông minh.

Thứ ba, chúng ta cần phải nuôi dưỡng hệ sinh thái tri thức, giữa doanh nghiệp, đại học, viện nghiên cứu. Không có quốc gia nào làm chủ chip hay công nghệ điện mà thiếu sự gắn kết này. Nếu doanh nghiệp không đặt bài toán, đại học khó đào tạo đúng. Nếu viện nghiên cứu không tạo ra tri thức và công nghệ mới, doanh nghiệp không thể bước lên nấc giá trị cao hơn. Hệ sinh thái ấy ở Việt Nam đã manh nha, nhưng cần được đầu tư bài bản hơn về hạ tầng nghiên cứu dùng chung, chương trình đồng tài trợ, cơ chế chia sẻ dữ liệu cũng như kết nối đội ngũ chuyên gia trong và ngoài nước.

Trên thế giới, bán dẫn công suất và vật liệu mới là sân chơi của những tập đoàn, quốc gia đã đầu tư hàng tỷ USD sau nhiều thập kỷ, vốn sở hữu chuỗi cung ứng, bằng sáng chế, thị trường toàn cầu. Với Việt Nam, việc sở hữu nguồn lực nghiên cứu, công nghiệp hỗ trợ và thị trường nội địa đều hạn chế, chúng ta cần lựa chọn những ngách hẹp công nghệ chiến lược để đầu tư chiều sâu.

Và khi những yếu tố cần thiết hội tụ đầy đủ, những lát cắt như việc xuất hiện trong báo cáo Magic Quadrant của Gartner sẽ không còn là "ngẫu nhiên hiếm hoi", mà trở thành một phần quỹ đạo phát triển tự nhiên của công nghệ Việt ■